Vấn đề xử lý rác thải sinh hoạt vùng cao ở Miền Trung - Bài 2: Những mô hình xử lý rác tạm thời

Sức ép tiêu chí Môi trường từ những mô hình

Được biết, tỉnh Hà Tĩnh đặt mục tiêu đến năm 2025, đảm bảo xử lý tối thiểu 95% chất thải rắn sinh hoạt phát sinh trên địa bàn. Trong đó, tập trung đẩy mạnh công tác thu gom, phân loại, xử lý tại nguồn giảm tối thiểu 35% rác thải cần đưa đi xử lý ở khu vực nông thôn.

Với yêu cầu đặt ra trong công tác bảo vệ môi trường, gắn việc triển khai Đề án thí điểm xây dựng nông thôn mới tỉnh Hà Tĩnh đã thúc đẩy các cấp chính quyền tập trung thực hiện. Một trong số đó là mô hình hố rác “giữa đồng”, mô hình “hố rác gia đình” được triển khai nhân rộng trên khắp địa bàn toàn tỉnh.

Đăng ký về đích NTM vào năm 2010, xã miền núi Đức Hương, huyện Vũ Quang đã tập trung mọi nguồn lực sẵn có hoàn thiện 19 tiêu chí. Một trong những tiêu chí khó đang được ưu tiên hiện nay là môi trường. Điểm khác biệt ở Đức Hương với các xã khác ở huyện miền núi Vũ Quang trong tiêu chí này là xây dựng mô hình hố đốt rác thải sinh hoạt tại từng hộ gia đình.

Mô hình thu gom rác thải tái chế gây quỹ hỗ trợ hội viên nghèo ở huyện miền núi Vũ Quang

Đầu năm 2017, xã triển khai chủ trương mỗi gia đình, khu dân cư phải xây dựng 1 hố rác để thu gom, tập kết và xử lý. Theo đó xã cũng đã xây dựng mẫu thiết kế mô hình hố rác có kích thước, kinh phí cho phù hợp với từng hộ. Sau khi có mô hình mẫu, thấy được lợi ích từ mô hình đem lại, đông đảo các hộ dân đã đồng tình hưởng ứng thực hiện.

Không những vậy, mô hình hố rác “giữa đồng” cũng được triển khai và mang lại hiệu quả ban đầu. Ông Lê Văn Lợi - Bí thư Đảng ủy, Chủ tịch UBND xã Đức Hương, huyện Vũ Quang chia sẽ: “Trước nay, bà con nông dân thường vứt các loại rác thải tại ruộng. Vào mùa sản xuất, chai lọ, bao bì thuốc bảo vệ thực vật, túi nilon… vương vãi khắp bờ ruộng, kênh mương. Thói quen vứt rác thải bừa bãi trên đồng vừa gây ô nhiễm môi trường, vừa gây nguy hại cho chính người dân, nhưng không ai muốn đem về nhà trong khi không có điểm tập kết. Từ khi có thùng rác trên đồng, người dân rất phấn khởi và nhiệt tình hưởng ứng”.

Mô hình được triển khai thí điểm, sau đó nhân rộng tại nhiều địa phương, đặc biệt ở các huyện miền núi. Mỗi "hố" rác được đổ bằng bê tông kiên cố, giá trị khoảng 250 – 300 nghìn đồng. Có mặt tại nhiều cánh đồng ở huyện miền núi Vũ Quang, chúng tôi ghi nhận, khắp các bờ ruộng khá sạch sẽ, không còn vỏ bao, chai thuốc bảo vệ thực vật.

Phát huy hiệu quả từ những mô hình xử lý rác thải, đến nay Hà Tĩnh có 173/182 xã (95% số xã) đạt chuẩn tiêu chí Môi trường trong xây dựng nông thôn mới. Trong đó, một số huyện miền núi như Vũ Quang, Hương Sơn được công nhận huyện đạt chuẩn NTM.

Tại xã Lưu Kiền, huyện biên giới Tương Dương (tỉnh Nghệ An) cũng đang có mô hình lò đốt rác được đặt tại các trục đường. Đây cũng là dự án được lồng ghéo trong thực hiện tiêu chí môi trường trong quá trình xây dựng nông thôn mới. Hơn 200 lò đốt rác bằng bê tông được đặt để gom rác thải rồi tiến hành đốt vào mỗi buổi chiều cơ bản đã giải quyết được vấn đề tình thế trong việc xử lý rác thải tại xã vùng cao này trog khoảng 2 năm qua.

Tuy nhiên, theo già làng Mạc Quang Việt, ở bản Khe Kiền, xã Lưu Kiền thì việc đặt các lò đốt rác rồi đốt thủ công tuy ban đầu đã cơ bản hạn chế được tính trạng đổ rác bừa bãi. Thế nhưng, việc đốt rác thủ công với hàng trăm lò cũng gây nên những bất tiện khi khói trong quá trình đốt rác gây mùi khét, hôi…ảnh hưởng không nhỏ đến môi trường của xóm, làng. Vì thế, về lâu về dài giải pháp này cũng chưa ổn.

Các bãi rác được đầu tư đã lâu, nên hiện tại đã quá tải gây nên ô nhiễm môi trường

Tuy vậy, trên thực tế những mô hình này cũng chỉ là giải pháp trước mắt, quá trình hoạt động cũng đã xuất hiện một số nhược điểm như: Duy trì hoạt động của phong trào; nhiều hố rác quá tải không được xử lý gây ô nhiễm…

Ông Phan Lam Sơn - Phó Giám đốc Sở TN&MT Hà Tĩnh nhấn mạnh rằng: Về lâu dài, Hà Tĩnh khuyến khích các dự án đầu tư xử lý chất thải rắn, đặc biệt các dự án tái chế.

Bộc lộ nhiều nhược điểm

Thời gian qua, công tác thu gom, vận chuyển, xử lý chất thải rắn sinh hoạt tại khu vực miền núi Thanh Hóa bằng hình thức chôn lấp và lò đốt rác nhưng chưa được đầu tư đầy đủ hệ thống xử lý nước rỉ rác, bộc lộ những nhược điểm khó khắc phục như nhu cầu sử dụng đất của các bãi chôn lấp lớn, dẫn đến lãng phí tài nguyên đất đai; công tác vận hành lò đốt không đúng quy trình kỹ thuật. Hơn nữa các bãi được đầu tư đã lâu, nên hiện tại đã quá tải gây nên ô nhiễm môi trường.

Các lò đốt chủ yếu có công suất nhỏ từ 500 kg/h trở lên được sản xuất và lắp ráp trong nước, chưa lắp đặt đầy đủ hệ thống cấp rác tự động, điều chỉnh nhiệt độ lò đốt và hệ thống xử lý khí thải; quá trình vận hành chủ yếu là thủ công. Lò đốt được đầu tư dàn trải dẫn tới việc xử lý chất thải phân tán, khó kiểm soát việc phát thải ô nhiễm thứ cấp vào môi trường không khí như huyện Hậu Lộc, Như Xuân, Nông Cống, Cẩm Thủy, Ngọc Lặc...

Tại huyện Ngọc Lặc đã thực hiện đề án thu gom, xử lý rác thải sinh hoạt và thường xuyên tuyên truyền, nhân rộng mô hình “Xử lý chất thải rắn sinh hoạt hữu cơ làm phân bón vi sinh quy mô hộ gia đình” và sử dụng thùng rác tại gia đình nhưng chỉ mang tính chất tạm thời.

Mô hình lò đốt rác thủ công tại xã Lưu Kiền, huyện biên giới Tương Dương (tỉnh Nghệ An)

Nhằm nâng cao nhận thức của cộng đồng dân cư và hiệu quả công tác quản lý nhà nước về xử lý chất thải rắn, thiện môi trường, mang lại cuộc sống ngày càng bền vững. Thanh Hóa phấn đấu đến năm 2025 đạt 90% tại nông thôn phải được thu gom và xử lý đảm bảo môi trường. Tỷ lệ thu gom, xử lý chất thải rắn toàn tỉnh đạt 90%, tỷ lệ chất thải rắn chôn lấp dưới 30%. 100% tổng lượng chất thải rắn công nghiệp thông thường tại các cơ sở sản xuất, kinh doanh, dịch vụ và làng nghề phát sinh được thu gom, tái sử dụng, tái chế và xử lý đảm bảo yêu cầu bảo vệ môi trường.