Đại biểu Vương Thị Hương: Tháo gỡ vướng mắc chính sách để hỗ trợ đồng bào DTTS và miền núi

Tham gia thảo luận về đánh giá bổ sung kết quả thực hiện KH phát triển KTXH và NSNN năm 2022; tình hình triển khai KH phát triển KTXH và NSNN năm 2023, đại biểu Vương Thị Hương (Đoàn ĐBQH Hà Giang) thông tin: So với báo cáo tại Kỳ họp thứ 4, với số liệu, thông tin đầy đủ, chuẩn xác hơn, kết quả thực hiện kế hoạch phát triển KTXH năm 2022 sau khi đánh giá bổ sung đã có nhiều thay đổi tích cực hơn.

Tuy nhiên, theo Đại biểu Vương Thị Hương, công tác an sinh xã hội, giảm nghèo bền vững còn nhiều thách thức do tác động của dịch bệnh; thiên tai, bão lũ trái quy luật, khó dự báo; thực tiễn cho thấy hiện nay đời sống một bộ phận người dân còn khó khăn đặc biệt là người dân sinh sống ở vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi (DTTS và MN).

Liên quan đến việc triển khai thực hiện chính sách dân tộc cho vùng đồng bào DTTS và miền núi, đặc biệt là Chương trình Mục tiêu Quốc gia (MTQG) phát triển ĐB DTTS và MN giai đoạn 2021-2030, Đã bước sang năm thứ 3 thực hiện Chương trình và năm thứ 2 các địa phương được phân bổ nguồn vốn thực hiện Chương trình của giai đoạn I: 2021-2025, bà Hương khẳng định đây là chương trình MTQG mà cử tri, nhân dân rất quan tâm, kỳ vọng, đồng tình ủng hộ, đặc biệt là cử tri, nhân dân vùng đồng bào DTTS và miền núi.

Ngoài ra, đến nay, Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ, Ủy ban Dân tộc và các bộ, ngành đã cơ bản hoàn thành việc xây dựng cơ chế, chính sách quản lý, tổ chức thực hiện Chương trình. Đã ban hành 32/33 văn bản quy định, hướng dẫn về cơ chế, chính sách phục vụ quản lý, tổ chức thực hiện Chương trình. cơ bản các nội dung của Chương trình MTQG đã được các cơ quan, các địa phương tổ chức triển khai thực hiện, bước đầu đã ghi nhận những kết quả tích cực.

Tuy nhiên Bà Hương cũng cho biết, đến cho đến thời điểm này vẫn còn một số nội dung, tiểu dự án, dự án thành phần của Chương trình chưa có hướng dẫn, chưa có cơ sở pháp lý triển khai thực hiện hoặc đã có nhưng còn mâu thuẫn, chưa thống nhất dẫn đến các địa phương lúng túng, chậm triển khai Chương trình, gây lãng phí, giảm hiệu quả sử dụng vốn, ảnh hưởng đến quyền lợi, lợi ích của người dân - các đối tượng thụ hưởng Chương trình, cũng như làm chậm tiến độ thực hiện các chỉ tiêu, mục tiêu kế hoạch của Chương trình, tạo áp lực giải ngân nguồn vốn cho các địa phương trong khi nguồn vốn thực hiện chương trình là rất lớn (bao gồm nguồn vốn chuyển nguồn (cả đầu tư và sự nghiệp) năm 2022 sang thực hiện năm 2023).

Bà Hương đưa ra dẫn chứng: Đối với nội dung hỗ trợ nhà ở, đất ở, đất sản xuất cho người dân tại Dự án 1 kinh phí thực hiện được cấp theo nguồn vốn đầu tư, không phải vốn sự nghiệp như Chương trình MTQG giảm nghèo hoặc các chính sách hỗ trợ đã thực hiện trước đây. Do đó, việc thực hiện hỗ trợ nhà ở, đất ở, đất sản xuất với tính chất nguồn vốn là vốn đầu tư sẽ phải tuân thủ theo các quy định của đầu tư công, tuy nhiên Đối tượng đầu tư công quy định tại Điều 5 của Luật đầu tư công không bao gồm nội dung đầu tư hỗ trợ trực tiếp cho các hộ gia đình. Tại khoản 2, Điều 5, Quyết định số 04/2023/QĐ-TTg của Thủ tướng quy định “Đối với trường hợp hỗ trợ trực tiếp cho hộ gia đình và không theo dự án đầu tư được cấp có thẩm quyền phê duyệt, thực hiện theo cơ chế đặc thù được cấp có thẩm quyền quyết định”. Đến nay chưa có quy định về cơ chế đặc thù thực hiện vốn đầu tư hỗ trợ trực tiếp cho hộ gia đình do đó các địa phương chưa có cơ sở triển khai thực hiện, nguồn vốn đã có, tiền có nhưng chưa thể thực hiện giải ngân, đồng nghĩa với việc người dân chưa đc tiếp cận, thụ hưởng chính sách theo quy định.

Với tiểu dự án 1 (Dự án 9), theo Quyết định 1719/2021 của CP về phê duyệt Chương trình quy định phạm vi thực hiện: hộ, thôn bản, và xã được thụ hưởng chính sách của tiểu dự án 1 (Dự án 9) thì không được thụ hưởng chính sách tại các dự án khác của Chương trình là một bất cập. Nếu đặt vấn đề là Dự án 9 hỗ trợ các dân tộc rất ít người, các dân tộc còn gặp nhiều khó khăn, các dân tộc có khó khăn đặc thù thì Dự án 9 nên là phần bổ sung cho các nội dung, dự án khác của Chương trình 1719 để các mục tiêu của Chương trình có thể đạt được với nhóm dân tộc có nhiều khó khăn này. Nhưng cách tiếp cận “thay thế” lại được áp dụng. Trong khi đó thì suất đầu tư, định mức hỗ trợ trong Dự án 9 (tiểu dự án 1) cũng không có khác biệt gì đáng kể so với các địa bàn, đối tượng khác thụ hưởng Chương trình 1719. Như vậy, việc xác định riêng một Dự án 9 không thực sự đáp ứng được kỳ vọng hỗ trợ các dân tộc còn nhiều khó khăn (hơn mức trung bình của các dân tộc khác).

Bên cạnh đó, bà Hương cũng cho biết, đến nay, còn 01 văn bản hướng dẫn của Bộ Thông tin và Truyền thông thực hiện nhiệm vụ của Tiểu dự án 2, Dự án 10: “Hỗ trợ thiết lập các điểm hỗ trợ đồng bào dân tộc thiểu số ứng dụng công nghệ thông tin tại Ủy ban nhân dân cấp xã để phục vụ phát triển kinh tế - xã hội và đảm bảo an ninh trật tự” chưa được ban hành. Đầu tư phát triển kinh tế - xã hội các dân tộc còn gặp nhiều khó khăn, dân tộc có khó khăn đặc thù tại.

Ngoài ra, việc giao kế hoạch nguồn vốn thực hiện: đối với vốn đầu tư đã giao cả giai đoạn 2021-2025, còn vốn sự nghiệp thì giao theo từng năm. Trong khi đó, căn cứ vào khoản 5 Điều 5 Nghị định 27/2022 của CP quy định về cơ chế quản lý, tổ chức thực hiện các chương trình MTQG có quy định “Thủ tướng Chính phủ giao kế hoạch chương trình mục tiêu quốc gia giai đoạn 5 năm, bao gồm mục tiêu, nhiệm vụ, nội dung trọng tâm, tổng số vốn, cơ cấu vốn ngân sách trung ương cho cơ quan chủ quản chương trình”, do Luật NSNN không quy định việc giao kế hoạch vốn sự nghiệp giai đoạn 05 năm cho các bộ ngành và địa phương. Chính vì vậy, vẫn chưa có cơ sở giao kế hoạch vốn sự nghiệp trung hạn để các cơ quan, địa phương chủ động trong việc cân đối, bố trí vốn cho lộ trình các năm thực hiện cũng như lập kế hoạch dài hạn cho các hoạt động, nhất là các dự án hỗ trợ phát triển sản xuất theo chuỗi giá trị, những dự án khởi nghiệp, phát triển vùng trồng dược liệu... đòi hỏi thời gian thực hiện dài.

Từ những vướng mắc nêu trên đại biểu đoàn Hà Giang đề nghị Chính phủ cần quyết liệt chỉ đạo tháo gỡ khó khăn, vướng mắc của các địa phương đã được chỉ rõ tại Công điện 71/CĐ-TTg ngày 23/02/2023 của Thủ tướng Chính phủ. Đồng thời, rà soát, chỉ đạo các bộ, ngành liên quan khẩn trương sửa đổi Nghị định số 27/2022/NĐ-CP của Chính phủ và rà soát, ban hành, sửa đổi các thông tư hướng dẫn của các Bộ ngành tạo hành lang pháp lý đầy đủ, hoàn thiện và thống nhất để các cơ quan, các địa phương có cơ sở thực hiện các nội dung, tiểu dự án, dự án thành phần của Chương trình.

Đồng thời, thực hiện giao vốn sự nghiệp trung hạn chương trình MTQG như quy định tại khoản 5 Điều 5 của NĐ27 để tạo cơ sở cho cơ quan chủ chương trình, cơ quan chủ trì các dự án, tiểu dự án thành phần của CTMTQG 1719 có cơ sở xây dựng kế hoạch trung hạn thay vì liên tục điều chỉnh hàng năm theo phân bổ vốn thực tế của Bộ Tài chính.

Nghiên cứu lại cách tiếp cận “thay thế” trong chính sách với các dân tộc rất ít người, dân tộc còn nhiều khó khăn: Việc quy định các hộ, thôn bản, và xã được thụ hưởng chính sách của tiểu dự án 1 (Dự án 9) thì không được thụ hưởng các dự án khác của Chương trình là một cách tiếp cận còn bất cập trong thực tiễn. Thay vì “bổ sung” nguồn lực thì Chương trình sử dụng cách tiếp cận “thay thế” nguồn lực.

Ngoài ra, Nghị định số 05/2011/NĐ-CP ngày 14/01/2011 của Chính phủ về công tác dân tộc là căn cứ pháp lý quan trọng để các bộ, ngành, địa phương xây dựng, ban hành hoặc tham mưu ban hành hệ thống chính sách dân tộc và các văn bản pháp luật, các chương trình, đề án, dự án liên quan đến đồng bào dân tộc thiểu số. Tuy nhiên, Nghị định được ban hành đã khá lâu, tới nay là 12 năm, bộc lộ nhiều hạn chế thời gian qua nhưng chậm được sửa đổi, bổ sung; đồng thời, nhiều chủ trương, định hướng quan trọng về chính sách dân tộc cho giai đoạn 2021-2030 đã được thể hiện tại Kết luận 65-KL/TW ngày 30/10/2019 của Bộ Chính trị. Do đó, bà Hương đề nghị Chính phủ chỉ đạo nghiên cứu sửa đổi Nghị định này để cập nhật kịp thời các chính sách dân tộc trong tình hình mới để các địa phương có căn cứ thực hiện...