Chuyện giảm nghèo ở Sa Pa

Quả thật, đứng trên mỏm đá Hầu Thào, nhìn qua dải lụa trắng suối Mường Hoa những nếp ruộng bậc thang giống như vân tay của đất mẹ Hoàng Liên hùng vĩ cứ xếp chồng lên nhau, cao ngút tận Séo Mý Tỷ. Cả vùng Tả Van như một vòng cung lớn, chở che bản làng trù phú, người dân hồn hậu, dòng suối Mường Hoa xanh mát tự bao đời.

Vượt qua suối Mường Hoa, rẽ sương mù đặc quánh như từng nắm bông trắng tinh khôi từ trên cao rắc xuống thung lũng Tả Van, tuyến đường bê tông mới mở rộng, nâng cấp mấy năm nay như sợi chỉ lanh màu bạc sáng dẫn chúng tôi lên Séo Mý Tỷ đại ngàn xanh sẫm. Bắt đầu từ bản Tả Van Mông, vòng cung Tả Van dựng dốc cao gập gềnh, “sợi chỉ lanh màu” dẫn lối theo hình zích zắc, cứ thế hút ngược lên cao, sương trắng loãng dần, như màn voan mỏng bao phủ miền cổ tích. Có cảm giác như lạc vào một thế giới khác, hơi thở nhẹ như mây, gió lồng lộng trên đầu, bất ngờ hiện ra trước mặt hồ thủy điện Séo Chong Hô, nằm lọt giữa Séo Mý Tỷ đại ngàn, hoang sơ mà hùng vĩ.

Đó, viên ngọc bích Séo Mý Tỷ treo lưng chừng trời, ẩn chứa biết bao câu chuyện về đất và người nơi đây. Bên ấm trà rừng chát nóng mà ngọt hậu nơi cổ họng, già làng Giàng A Khoa, nguyên Phó Chủ tịch UBND xã Tả Van hồi tưởng: Séo Mý Tỷ theo tiếng địa phương là “hạt gạo nhỏ”, cái tên sao mà thân thương nhưng cũng thật kỳ bí, gây bao tò mò! Hóa ra, nó khắc ghi trong tâm khảm những người Mông đầu tiên từ phương Bắc di cư đến đây lập nghiệp về vùng đất lạnh giá, thừa thãi gió sương, cách biệt với bên ngoài như “ốc đảo”, bởi trập trùng núi cao đá dựng, gian khó không sao kể xiết.

Người Mông nổi tiếng can trường và sáng tạo, dùng đất làm nhà trình tường ngăn giá lạnh, che gió sương, khai ruộng bậc thang từ những mạch nước nhỏ ngang sườn núi, dưới thung sâu để làm ra hạt gạo nuôi người, giữ rừng và nguồn nước quý giá. Khí hậu rét lạnh nên chỉ cấy được một vụ. Tháng ba ngày tám giáp hạt dài như cơn gió hoang lạnh trên núi, cái đói ập tới, người Mông dòng họ Giàng nơi đây khôn khéo tìm ra cây xèo nhỏ nhoi mà sức sống mạnh mẽ, không chê đất cằn, uống gió ngậm sương, vượt lên giá rét, chắt chiu tinh túy của đất trời mà kết hạt nhỏ nuôi người. Người Mông nhờ cây xèo ấy mà vượt qua cái đói mùa giáp hạt, bám đất bám rừng mà lập bản.

Bây giờ, tràn đầy thung lũng trồng xèo năm xưa ấy là hồ thủy điện xanh mênh mông ở nơi cao nhất Việt Nam, gần 1.600 m so với mực nước biển, đồng thời nằm trong top những hồ nước cao thứ 2 Đông Dương. Giữa trưa, những tia nắng mặt trời mạnh nhất xuyên qua tầng mây và sương mù vần vũ rọi xuống mặt hồ xanh thẳm, hắt lên không trung lấp lánh ánh bạc, đẹp như huyền thoại.

Già làng Giàng A Khoa bảo người Mông chúng tôi lại dựa vào hồ thuỷ điện để nuôi cá thoát nghèo. Hơn 130 hộ ở Séo Mý Tỷ và Dền Thàng đã biết cách tận dụng nguồn nước để nuôi cá hồi, cá tầm ở trong rừng và cá lồng trên lòng hồ, mỗi năm đưa ra thị trường khoảng 200 tấn cá chất lượng cao, đem về hơn 40 tỷ đồng. Tận dụng thêm cảnh quan hiếm có để phát triển du lịch, nhiều gia đình ở đây khấm khá hơn. Du khách tới cắm trại, trải nghiệm văn hóa bản địa, từ đó người dân ở đây cũng có "đồng ra, đồng vào". Thị xã Sa Pa đang khuyến khích bà con nơi đây phát triển các sản phẩm du lịch đặc trưng của người Mông để thu hút du khách, tăng thu nhập…

Không chỉ nuôi cá, làm du lịch để thoát nghèo người dân các xã vùng cao Sa Pa còn dựa vào rừng, bảo vệ rừng để có một cuộc sống ổn định hơn. Sải những bước dài, vững chãi của người lính rừng đã gắn bó với đại ngàn Hoàng Liên gần 20 năm, Trạm trưởng Trạm kiểm lâm số 4 Séo Mý Tỷ Lê Tiến Dũng đưa chúng tôi lên chốt trực của tổ bảo vệ rừng cộng đồng tìm gặp “bố Bâu”, tức Hầu A Bâu, ở Dền Thàng, bản người Mông nằm sâu nhất trong vùng lõi rừng Hoàng Liên.

Sáu mươi hai tuổi nhưng trông bố Bâu như cây táu mật giữa rừng, rắn rỏi và hoạt bát. Bố Bâu là Tổ trưởng Tổ bảo vệ rừng gồm 15 người dân của Dền Thàng, bao gồm cả bí thư chi bộ, trưởng bản, công an viên và những người khỏe mạnh, thông thạo địa hình của núi rừng Hoàng Liên. Đều đặn mỗi tháng leo rừng 3 chuyến, mỗi chuyến từ 2 - 4 ngày, đó là công việc của bố Bâu và tổ bảo vệ rừng, làm sao để hơn 700 ha rừng đặc dụng được coi sóc, bảo vệ như vườn cây trái của chính nhà mình. “Mình làm tổ trưởng thì phải gương mẫu, nhận việc khó, đi chỗ xa; khen thưởng hay xử phạt phải công minh thì mới có cái uy và chữ tín với cộng đồng. Mỗi năm kiện toàn một lần đấy, ai không tham gia tuần rừng đầy đủ, có dấu hiệu vi phạm sẽ bị thay! ” - bố Bâu cười hiền chia sẻ.

Bố Bâu nhớ nhất những chuyến tuần rừng xa mấy chục cây số, lên tận đỉnh Nam Cang cao 2.881 m, giáp huyện Than Uyên, tỉnh Lai Châu, đi mất mấy ngày đường mới đến nơi, anh em phải ăn gió nằm sương trong rừng để bảo vệ rừng gỗ quý, giữ màu xanh đại ngàn Hoàng Liên hùng vĩ, giữ nguồn sinh thủy cho hồ thủy điện xanh và sáng. “Cũng nhờ có chính sách chi trả dịch vụ môi trường rừng nên anh em và bà con thôn Dền Thàng như là tai mắt của chúng tôi, đồng lòng hợp sức chung tay giữ màu xanh Vườn Quốc gia Hoàng Liên bền vững” - Trạm trưởng kiểm lâm Lê Tiến Dũng bộc bạch.

Nhận khoán bảo vệ hơn 700 ha rừng đặc dụng, hằng năm bà con có trong tay hơn 500 triệu đồng từ chi trả dịch vụ môi trường rừng. Lợi ích ấy rất rõ, mọi người đều được hưởng thụ nên càng có trách nhiệm giữ nguồn nước bằng cách trồng và bảo vệ rừng để hồ Séo Mý Tỷ thêm xanh, suối Mường Hoa không bao giờ vơi cạn.

Chia tay Séo Mý Tỷ, chia tay Suối Hồ và dòng suối Mường Hoa, tạm biệt già làng Giàng A Khoa, bố Bầu và Trạm Trưởng Lê Tiếng Dũng, chúng tôi lại theo những cung đường zích zắc để trở về trung tâm Sa Pa phồn hoa thơ mộng. Tiếp chúng tôi tại trụ sở UBND thị xã Sa Pa, PCT thị xã Sa Pa Phạm Tiến Dũng niềm nở chia sẻ, khí hậu ở đây quang năm mát mẻ rất phù hợp với việc nuôi trồng thủy sản nước lạnh. Từ năm 2005 đến nay, nghề nuôi cá nước lạnh được đánh giá là một nghề nuôi trồng ổn định và phát triển của địa phương mang lại thu nhập kinh tế cao cho các hộ nuôi trồng thủy sản.

Do vậy Sa Pa đưa công tác nuôi trồng thuỷ sản vào là một trong những sinh kế giảm nghèo của thị xã. Nhờ có hướng đi đúng, chính quyền và nhân dân đồng lòng, năm 2021 toàn thị xã chỉ còn 4850 hộ nghèo, chiếm 35.70%. Đến năm 2022 số hộ nghèo là 3855 hộ/13.556 hộ chiếm 28.44% giảm 7,26 %. Năm 2023, thị xã Sa Pa đã giảm trên 900 hộ nghèo, tỷ lệ giảm đạt 7,75% (toàn thị xã hộ nghèo chiếm tỷ 20,69%, tương đương 2.893 hộ nghèo); riêng tại 8 xã nghèo, tỷ lệ giảm nghèo bình quân đạt 9,28%. Với phương châm “Không để ai bị bỏ lại phía sau”, việc triển khai chương trình MTQG giảm nghèo bền vững trên địa bàn Sa Pa luôn được quan tâm. Sa Pa đã tạo thuận lợi cho người nghèo triển kinh tế vươn lên thoát nghèo.

Rời Sa Pa khi những tia nắng cuối ngày đang dần tắt, khi làn sương mù dần dần phủ kín những cung đường, chúng tôi hiểu rằng bằng sự quyết tâm đồng lòng của chính quyền nỗ lực tạo sinh kế cho người dân và người dân chăm chỉ chịu thương, chịu khó, Sa Pa sẽ luôn đẹp và mạnh mẽ như "chàng hoàng tử" miền sơn cước đang vươn vai, sải bước rộng dài cùng bè bạn muôn phương.