Giảm phát thải trong lĩnh vực làm mát: Nâng cao tay nghề thợ kỹ thuật

Hoạt động nhằm giảm lượng rò rỉ các chất gây suy giảm tầng ô-dôn có trong môi chất lạnh (MCL) của các thiết bị này. Bởi tại Việt Nam, chỉ tính riêng hoạt động dịch vụ lắp đặt, bảo dưỡng, sửa chữa hiện đang chiếm gần 70% lượng tiêu thụ các chất được kiểm soát trong lĩnh vực lạnh và ĐHKK theo Nghị định thư Montreal về bảo vệ tầng ô-dôn.

Thiếu thợ có tay nghề cao

Lý giải về nguyên nhân lượng tiêu thụ các MCL từ hoạt động dịch vụ bảo dưỡng, sửa chữa thiết bị làm lạnh và ĐHKK lớn, theo PGS.TS Nguyễn Việt Dũng - Phó Hiệu trưởng Trường Cơ khí, Đại học Bách Khoa Hà Nội, thị trường ĐHKK của Việt Nam có tốc độ tăng trung bình 10 năm qua từ 10 - 12%, quy mô lớn nhất khối Đông Nam Á.

Tổng số ĐHKK gia dụng hiện đang được sử dụng trên cả nước khoảng 22 - 25 triệu bộ; tương đương lượng môi chất nạp vào thiết bị trên 20.000 tấn. Với tỉ lệ rò rỉ cao 7 - 10%, lượng môi chất phát thải vào môi trường riêng trong lĩnh vực này là 1.500 - 2.000 tấn/năm. Ngoài ra còn có các loại ĐHKK khác và thiết bị làm lạnh như tủ lạnh, hệ thống làm lạnh công nghiệp... Riêng tủ lạnh cũng có mức tăng trưởng tương đương ĐHKK do nhu cầu dân dụng ngày càng gia tăng.

Nhìn chung, yêu cầu về trình độ tay nghề vận hành, bảo trì, bảo dưỡng trong nước chưa cao, trong khi thị trường thiết bị lại phát triển nóng. Quá trình thực hành không tốt trong lắp đặt, vận hành, bảo trì thiết bị dẫn tới lượng rò rỉ MCL trong lĩnh vực này chiếm phần lớn lượng MCL tiêu thụ tại Việt Nam. Thực tế là lượng MCL nhập khẩu đã tăng gần gấp đôi trong giai đoạn 2018 - 2021, từ 3.000 tấn lên 6.000 tấn/năm.

Phần lớn các MCL hiện nay có đặc điểm dễ cháy/nổ nên đòi hỏi yêu cầu kỹ thuật cao. Bởi vậy, chính các kỹ thuật viên, thợ sửa chữa, bảo dưỡng thiết bị cũng cần có thêm kiến thức, kỹ năng, vừa nâng cao tay nghề thực hành vừa bảo đảm an toàn cho chính bản thân trong quá trình hành nghề - PGS.TS Nguyễn Việt Dũng chia sẻ.

Bà Mai Kim Liên - Phó Cục trưởng Cục Biến đổi khí hậu (Bộ TN&MT) nhận định, sự gia tăng lượng tiêu thụ nhanh chóng của các chất đặt ra rất nhiều thách thức trong việc đáp ứng nghĩa vụ tuân thủ của quốc gia đối với Nghị định thư Montreal. Do vậy, việc hiểu rõ về các lĩnh vực sử dụng, sự sẵn có của các chất/công nghệ thay thế, cũng như sự sẵn sàng của ngành, lĩnh vực là hết sức quan trọng để cơ quan quản lý nhà nước đưa ra các biện pháp và chính sách quản lý phù hợp. Bên cạnh đó, hoạt động phổ biến chính sách pháp luật, nâng cao nhận thức và tăng cường đào tạo, nâng cao tay nghề cho đội ngũ giáo viên, kỹ thuật viên sẽ giúp hạn chế sự rò rỉ, thất thoát ra môi trường, đảm bảo an toàn trong quá trình sử dụng.

Chuyển biến từ nhận thức đến hành động

Trong khuôn khổ giai đoạn 2 của Dự án Kế hoạch quản lý loại trừ các chất HCFC của Việt Nam (HPMP II), 5 năm qua, Cục Biến đổi khí hậu (Bộ TN&MT) phối hợp cùng Hội Khoa học Kỹ thuật Lạnh và Điều hòa không khí Việt Nam, Viện Khoa học và Công nghệ Nhiệt - Lạnh (Đại học Bách khoa Hà Nội), các hội, chi hội điện tử và điện lạnh của các địa phương đã liên tục tổ chức các lớp tập huấn, đào tạo kỹ thuật viên.

Các kỹ thuật viên được trang bị kỹ năng cơ bản làm việc với MCL thế hệ mới, nâng cao nhận thức về trách nhiệm của kỹ thuật viên trong bảo vệ tầng ô-dôn, hạn chế phát thải các chất bị quản lý ra môi trường trong quá trình lắp đặt, sửa chữa, bảo dưỡng thiết bị lạnh và ĐHKK. Đặc biệt, các giảng viên đã chia sẻ những thông tin, kinh nghiệm thực tế để phòng tránh một số nguy cơ mất an toàn trong lắp đặt, sửa chữa, bảo dưỡng thiết bị lạnh và ĐHKK như nén thử kín bằng oxy, nguy cơ nổ diesel trong máy nén lạnh và dùng máy nén lạnh làm máy nén khí.

Ông Nguyễn Văn Hùng - Giám đốc Công ty Cơ lạnh Nguyên Hùng, thành viên Ban Chấp hành Tổng hội Điện lạnh TP. Hồ Chí Minh chia sẻ, chương trình tập huấn đã giúp đông đảo các hội viên Hội Điện lạnh TP.HCM hiểu được nghề nghiệp của mình có thể tác động đến môi trường như thế nào. Các kỹ thuật đều không khó nắm bắt, nhưng trước đó, hầu như mọi người chưa quan tâm và không vận dụng đầy đủ, dẫn đến thất thoát nhiều chất làm suy giảm tầng ô-dôn ra môi trường. Các hoạt động đã kết nối được đến những người trực tiếp làm nghề và tạo chuyển biến từ nhận thức đến hành động.

Theo TS. Tạ Quang Ngọc - Chủ tịch Hội khoa học kỹ thuật lạnh và ĐHKK Việt Nam, quá trình triển khai các lớp tập huấn tại nhiều địa phương cho thấy nhu cầu thực tiễn rất lớn, thể hiện qua sự hưởng ứng của đông đảo cơ sở bảo dưỡng, lắp đặt, sửa chữa và các học viên. Hơn 3.000 kỹ thuật viên đã qua tập huấn vẫn rất nhỏ so với con số hơn 100.000 các nhân viên kỹ thuật đang làm việc tại các cơ sở dịch vụ trong cả nước. Bởi vậy, cần có thêm những giải pháp để triển khai tập huấn nhiều hơn, chất lượng đào tạo và tập huấn cao hơn, phù hợp với thực tiễn của lộ trình loại bỏ các chất mà Việt Nam đã cam kết.

Về các quy định chính sách, theo bà Nguyễn Đặng Thu Cúc - Phó Trưởng phòng Giảm nhẹ phát thải khí nhà kính và Bảo vệ tầng ô-dôn (Cục Biến đổi khí hậu), Điều 28 Nghị định 06/2022/NĐ-CP đã quy định chủ sở hữu thiết bị có chứa chất được kiểm soát bắt buộc thu hồi các chất này từ ngày 1/1/2024. Dù vậy, quy định này áp dụng với cơ sở lớn, có hệ thống quản lý tốt. Còn với các hộ gia đình, cơ sở nhỏ lẻ thì chưa thể làm được mà cần thu hồi thông qua dịch vụ bảo dưỡng, sửa chữa các thiết bị. Tại Việt Nam hiện cũng đang dần hình thành thị trường xử lý, tái sử dụng các loại MCL, điều này cho thấy doanh nghiệp cũng đã nắm bắt được xu thế hiện nay.

Đối với giáo dục nghề nghiệp, Cục Biến đổi khí hậu đang phối hợp cùng Tổng cục Giáo dục nghề nghiệp để lồng ghép nội dung tập huấn vào chương trình đào tạo của các trường nghề, đồng thời, xây dựng khóa đào tạo ngắn hạn cho các kỹ thuật viên tự do. Bởi theo quy định, từ năm 2024, kỹ thuật viên thực hiện lắp đặt, vận hành, bảo dưỡng, sửa chữa thiết bị có chứa các chất được kiểm soát phải có văn bằng, chứng chỉ phù hợp. Nếu không có, họ phải tham gia và hoàn thành khóa đào tạo về thu gom và xử lý các chất được kiểm soát.