Những hương ước ở miền Tây xứ Nghệ

Đình Tiệp | 03/03/2023, 11:41

Ở miền Tây xứ Nghệ, những năm gần đây “hương ước” tại nhiều bản làng dường như đã trở thành "hiến pháp" của làng, tạo ra sự ràng buộc, áp đặt và cưỡng chế của cộng đồng đối với mỗi cá nhân. Và, những hước ước giữ rừng, hương ước bảo vệ nguồn lợi thuỷ sản…đang mang lại hiệu quả ngoài mong đợi đối với các bản làng vùng cao.

Hương ước cho bản mới

Bản Lưu Thông, xã Lưu Kiền, huyện biên giới Tương Dương (Nghệ An) nằm cheo leo trên sườn đồi nhấp nhô. Theo chân anh trưởng Phòng Dân tộc huyện, chúng tôi hẹn gặp được Già làng Vừ Tồng Mà, năm nay 66 tuổi. Già làng Mà kể lại, năm 1989, ông là người ở xã Tây Sơn, huyện biên giới Kỳ Sơn (tỉnh Nghệ An), do cuộc sống quá khó khăn nên phải đi tìm vùng đất mới để sinh nhai. Sau nhiều ngày vượt rừng, ông đã đến vùng đất Lưu Thông.

anh-1.jpg
Một góc bản Lưu Thông, xã Lưu Kiền (huyện Tương Dương).

Lúc ấy, ông “rủ” thêm được 4 hộ gia đình nữa, thế là 5 hộ dựng nhà trên sườn núi, cùng nhau phát cây rừng làm nương rẫy. Sau một thời gian, mọi người dời nhà xuống núi ở gần suối, dần dần hình thành bản mới với trên 30 hộ gia đình. Ông Mà nhận thấy, muốn duy trì nếp sống tiến bộ phải cho ra đời hương ước của bản. Sau đó, ông đích thân soạn thảo chắp bút cho bản hương ước đầu tiên.

anh-3.jpg
Già làng Vừ Tồng Mà kể chuyện với PV về quá trình lập hương ước.

“Hương ước quy định, trong vòng bán kính 1 km từ nhà ở, không ai được chặt phá rừng. Từ 1 km trở ra là khu vực được phát nương, làm rẫy. Liền kề khu vực làm nương rẫy cũng không được phá rừng. Chặt gỗ làm nhà ở, phải xin phép bản. Trâu bò không được thả rông. Người dân không được trộm cắp của người khác. Những quy định này được thông qua và trở thành như một “Bộ luật” của bản”, ông Mà vui vẻ kể.

anh-2.jpg
Ra mắt mô hình bản làng không có ma tuý ở bản Lưu Thông.

Khi thấy ẩn họa ma túy rình rập con dân của bản, hương ước lại bổ sung thêm cấm buôn bán, nghiện ma túy, trồng thuốc phiện. Ngoài ra, bản còn quy định nữ ít nhất phải học hết lớp 9, nam phải hết lớp 12; gia đình nhà gái bỏ tục thách cưới; đám tang chỉ làm trong vòng 2 ngày, không tổ chức ăn uống tốn kém.

Đến nay, bản Lưu Thông hiện có gần 60 hộ với 300 khẩu. Nhờ có hương ước, 30 năm nay, trong bản không ai “dính” vào ma túy, không có người phá rừng, không ai trộm cắp của ai. Có hàng chục con em của bản giờ đã thành công chức, giáo viên, công an chính quy,…

Bản nhà sàn cột…bê tông

Nhiều đời nay, đồng bào dân tộc Thái ở miền Tây Nghệ An đã gắn bó với ngôi nhà sàn làm bằng gỗ. Trước đây, chỉ cần vào rừng là có gỗ kéo về dựng nhà, nay gỗ lớn không còn, việc làm nhà sàn theo truyền thống càng tốn kém.

Hương ước của bản Lam Khê, xã Chi Khê, huyện Con Cuông ra đời từ năm 1976, quy định bảo vệ rừng, bảo vệ nguồn nước khe suối, không được trộm cắp… Đến năm 2004, hương ước quy định thêm không được sử dụng gỗ chặt trong rừng để làm nhà. Từ đó, hàng chục năm nay, dân bản Lam Khê đã chuyển sang làm nhà sàn bằng cột bê tông thay cột gỗ.

anh-4.jpg
Một ngôi nhà sàn bằng bê tông, cốt thép thay thế gỗ đang được xây dựng ở xã Chi Khê (huyện Con Cuông).

Theo người dân, để dựng một ngôi nhà sàn, phải tốn gần 20 cây cột gỗ dài trên 6m, cho nên nhiều gia đình làm nhà mới đều đã sử dụng cột, kèo, xà bằng bê tông để tiết kiệm được một nửa tiền so với dùng gỗ.

Ông Lô Hồng Thuyên là người cao tuổi trong bản, cho biết: “Ngày xưa, rừng bao quanh, gỗ nhiều, nay rừng không còn gỗ lớn nữa. Năm 2013, tôi đã sửa lại ngôi nhà sàn 4 gian bằng 20 cột bê tông. Các bức vách dùng ván gỗ keo để ghép lại, mái lợp ngói, sàn láng xi măng làm nơi chứa công cụ đi rẫy và vật dụng trong nhà. Trông ngôi nhà vẫn đẹp, vẫn giữ được nét truyền thống”.

Được biết, cả bản Lam Khê hiện có gần 200 ngôi nhà sàn, trong đó phần lớn được làm bằng bê tông và xây tường gạch. Những ngôi nhà này, kết cấu và bề ngoài khá giống với nhà sàn truyền thống.

anh-8.jpg
Công tác trồng rừng, bảo vệ rừng được thực hiện rất tốt.

Tại bản Nam Son, xã Chi Khê, phong trào làm nhà sàn truyền thống bằng cột bê tông cũng được người dân vận động nhau để làm. Đến nay, cả bản có đến 95% hộ dân làm nhà sàn bằng bê tông, cốt thép thay thế nhà sàn bằng gỗ truyền thống.

Câu chuyện người dân làm nhà sàn bằng bê tông vẫn phát huy được công năng sử dụng, đã lan ra nhiều xã trên toàn huyện Con Cuông. Ở vùng tả ngạn sông Lam, những xã như Mậu Đức, Đôn Phục, Thạch Ngàn… đã xuất hiện nhiều căn nhà sàn bằng bê tông thay thế nhà sàn bằng gỗ truyền thống.

Dường như, để “trả nợ” với rừng, bà con người Thái ở Con Cuông đã “đóng cửa rừng”, không khai thác gỗ làm nhà như trước, đồng thời tích cực trồng cây gây rừng. Nhờ những nỗ lực ấy mà tỉ lệ che phủ rừng ở huyện Con cuông cao ngất ngưỡng, những hơn 80%. Đó là con số rất đáng nể và tự hào.

Hồi sinh đàn cá mát

Suối Chà Lạp bắt nguồn từ nước bạn Lào, đoạn chảy qua xã Tam Hợp (huyện Tương Dương) dài gần 30km. Từ xưa đến nay, Chà Lạp đươc coi là “đại bản doanh” của những chú cá mát cũng như nhiều loại cá khác.

Thế nhưng, do những năm trước người dân đánh bắt quá mức theo hình thức “tận diệt” bằng các phương tiện như kích điện hoặc nổ mìn khiến cho cá mát gần như cạn kiệt, khe suối gần như vắng bóng loại cá đặc sản này.

Trước nguy cơ cạn kiệt nguồi lợi thủy sản, đặc biệt là loại cá mát, địa phương đã có đề án bảo tồn nguồn lợi thủy sản trên địa bàn.

anh-5.jpg
Kiểm tra đàn cá ở suối Chà Lạp.

Theo đó, nghiêm cấm trong hoạt động khai thác thủy sản bằng hóa chất độc hại, chất nổ, xung điện và các phương tiện có tính hủy diệt khác. Người ngoài địa phương vào đánh bắt cá trong xã Tam Hợp sẽ bị trục xuất ra khỏi địa bàn. Đối với các hộ dân trong địa bàn xã, nguồn thủy sản thuộc về toàn dân, những trường hợp đánh bắt thủy sản trái với quy định như: dùng kích điện, thuốc nổ sẽ bị tịch thu dụng cụ và xử phạt hành chính…

Sau hơn vài năm thực hiện đề án, hiện nay, người dân trên địa bàn đã tự giám sát và đẩy đuổi những người ở địa phương khác đến đánh bắt cá. Đàn cá mát theo dòng nước lại về trên dòng Chà Lạp sinh sôi. Dọc suối Chà Lạp những đoạn cấm đánh bắt cá phát triển rất nhanh, mỗi mét vuông mặt nước ước khoảng trên 20 con. Không những cá mát mà các loại cá pộp, cá lăng, cá lệch… cũng hồi sinh.

anh-6.jpg
Đàn cá tại các khe suối ở Tương Dương được hồi sinh mạnh mẽ.

Còn tại xã Lưu Kiền, theo ông Vang Kiên Cường – Chủ tịch UBND xã cho biết: Xã Lưu Kiền cũng bắt đầu triển khai thực hiện mô hình bảo tồn cá tại suối Nậm Khiên, đoạn chảy qua địa bàn xã. Mô hình bắt đầu triển khai từ cuối năm 2020.

Theo đó, nghiêm cấm khai thác thủy sản bằng hóa chất độc hại, chất nổ, xung điện và các phương tiện có tính hủy diệt khác. Nguồn thủy sản thuộc về toàn dân, những trường hợp đánh bắt thủy sản trái với quy định như: dùng kích điện, thuốc nổ sẽ bị tịch thu dụng cụ và xử phạt hành chính. Ngoài ra, các bản thành lập khu vực bảo vệ nguồn lợi thủy sản theo từng khúc suối cụ thể; cắm biển báo cho người dân được biết. Đến nay, lượng cá sinh sôi rất nhiều, đợt tết vừa rồi xã có cho tổ chức đánh bắt một lần được rất nhiều cá. Cá được chia đều cho người dân đưa về sử dụng, ai cũng vui mừng, phấn khởi.

anh-7.jpg
Dòng suối Chà Lạp ở xã Tam Hợp (huyện Tương Dương).

Ông Lô Khăm Kha – Trưởng phòng NN&PTNT huyện Tương Dương, tâm sự rằng: Mô hình “Nhân dân bảo vệ nguồn lợi thủy sản” tại xã Tam Hợp vừa tái tạo nguồn lợi thủy sản, các loại cá quý hiếm như cá mát, cá chạch, cá lấu,.. vừa xây dựng mô hình du lịch sinh thái gắn với bảo vệ môi trường, có nhiều khách du lịch đến tham quan, học hỏi mô hình. Hiện nay, mô hình này đang được nhân rộng ra các địa phương trên toàn huyện học tập, như: xã Tam Thái cấm đánh bắt thủy sản khu vực du lịch sinh thái bản Đọoc Búa với chiều 1,5 km; xã Lưu Kiền cấm đánh bắt thủy sản tại khu du lịch sinh thái Khe Kiền với tổng chiều dài 1 km…

"Mô hình nói trên cũng như một "hương ước" mà người dân tự hiểu để thực thi một cách tự giác và đã có hiệu quả trông thấy" - Ông Lô Khăm Kha phấn khởi nói.

Bài liên quan
  • Nghệ An: Phấn đấu giảm tỷ lệ hộ nghèo còn 4%
    (TN&MT) - Sau 4 năm thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia giảm nghèo bền vững giai đoạn 2016-2020, UBND tỉnh Nghệ An đang đặt ra mục tiêu đến hết năm 2019 giảm tỷ lệ hộ nghèo xuống còn 4%.

(0) Bình luận
Nổi bật
Bài học đồng lòng - từ khóa của thành công
Cách trung tâm huyện 23,5km, Chiềng Khoa như khối cơ bắp cuộn lên trên cánh tay của Vân Hồ. Nơi đây, ba năm về trước, xã Chiềng Khoa được công nhận xã Nông thôn mới đầu tiên. Đi tìm “điểm sáng” Chiềng Khoa, chúng tôi được nghe rất nhiều về hai chữ “đồng lòng”.
Đừng bỏ lỡ
  • Phú Yên: Tìm giải pháp cho những công trình nước sạch vùng nông thôn, vùng đồng bào DTTS
    (TN&MT) - Phú Yên là một trong số những địa phương chịu ảnh hưởng nặng nề của hạn hán. Người dân nhiều địa phương trong tỉnh, đặc biệt là khu vực miền núi thường xuyên thiếu nước sinh hoạt. Tuy nhiên, nghịch lý là hiện nay hàng chục công trình cấp nước sinh hoạt nông thôn tập trung do Nhà nước đầu tư xây dựng đã bị bỏ hoang từ nhiều năm qua.
  • Nuôi dê thương phẩm giúp nhiều hộ dân đổi đời
    Thời gian qua, việc chia sẻ kinh nghiệm nuôi dê thương phẩm và liên kết trong chăn nuôi, bao tiêu sản phẩm đang từng bước đem lại hiệu quả kinh tế lớn, đồng thời mở ra hướng đi mới cho hàng chục hộ dân ở huyện Yên Thế, tỉnh Bắc Giang. Theo số liệu báo cáo, ước tính tổng đàn Dê thương phẩm của huyện đến hết tháng 6/2023 đạt khoảng 10.000 con.
  • Mường Lát (Thanh Hóa): Cuộc sống mới ở khu tái định cư
    Bản Ón, xã Tam Chung, huyện Mường Lát (Thanh Hóa) có 100% là đồng bào dân tộc Mông sinh sống. Đa số người dân trong bản thuộc diện hộ nghèo và cận nghèo. Phần lớn các hộ dân dựng nhà bên những sườn núi cheo leo, nên luôn phải đối mặt với nguy cơ lũ quét, sạt lở rất cao vào mùa mưa lũ. Nhưng giờ đây người dân trong bản không còn phải nơm nớp lo sợ, bởi khu tái định cư do Nhà nước đầu tư khang trang, đồng bào đã và đang bắt tay vào xây dựng cuộc sống mới.
  • Bắc Quang - Hà Giang: Nỗ lực giúp dân xóa nghèo bền vững
    Thực hiện Nghị quyết số 05-NQ/TU, ngày 1/11/2020 của Ban Chấp hành Đảng bộ tỉnh Hà Giang về Chương trình cải tạo vườn tạp, phát triển kinh tế vườn hộ để tạo sinh kế cho người dân, giảm nghèo bền vững giai đoạn 2021 - 2025, huyện Bắc Quang đã chủ động tuyên truyền, xây dựng kế hoạch và triển khai hiệu quả giúp hàng chục hộ dân xóa nghèo và vươn lên khá giả.
  • Sắc xanh xứ đạo xã Phú Sơn
    Bà con giáo xứ tại xã Phú Sơn, thị xã Nghi Sơn (Thanh Hóa) luôn nêu cao phương châm sống “tốt đời đẹp đạo”, tự giác nâng cao ý thức bảo vệ môi trường, giữ gìn vệ sinh đường làng, ngõ xóm.
  • Theo chân cán bộ kiểm lâm “cắm bản”
    (TN&MT) - Dọc theo những con đường đến với xã vùng biên Phiêng Pằn của huyện Mai Sơn (Sơn La), trên những quả đồi bạc màu, hoang hóa ngày nào, đang xanh lên màu xanh của những cánh rừng. Trong thành công ấy, có bóng dáng, sự nỗ lực quên mình của người kiểm lâm viên địa bàn ngày ngày “bám đất, bám rừng”.
  • Cây dược liệu- Cây xóa nghèo bền vững ở các huyện miền Núi
    Cùng với chính sách xóa đói, giảm nghèo của Chính phủ, trong những năm gần đây, Tỉnh ủy, UBND tỉnh Thanh Hóa đã đưa ra nhiều chương trình xóa đói, giảm nghèo cho bà con các huyện miền Núi. Trong những chương trình đó thì phát triển nguồn lực tại chỗ là một trong những thế mạnh của người dân như: Phát triển và bảo vệ rừng, trồng cây lâm nghiệp, nông nghiệp, trồng dược liệu… Nhờ đó, người dân vùng sâu, vùng xa Xứ Thanh đã thoát nghèo bền vững.
  • Lễ cầu mưa của dân tộc Hà Nhì
    (TN&MT) - Hàng năm từ 15/5 - 15/7 (âm lịch) người Hà Nhì ở Mường Nhé (Điện Biên) lại chuẩn bị cho Tết mùa mưa (Dế khù chà – theo tiếng Hà Nhì). Đây là dịp để người Hà Nhì cầu mong cho mưa thuận gió hòa, vụ mùa tốt tươi, con cháu họ được sum vầy hạnh phúc. Ngoài ý nghĩa tín ngưỡng tâm linh thì đó còn là thời điểm họ cảm tạ thần mưa đã dâng nước suối đủ tưới mát cây cối, ruộng đồng, không làm lũ ống, lũ quét... Cảm tạ đất trời đã che chở họ trong cả một năm qua.
  • Người Mạ giữ rừng vì giá trị truyền thống
    (TN&MT) - Nghề giữ rừng tại Vườn Quốc gia Tà Đùng (xã Đắk Som, huyện Đắk G’long) đã mang lại nguồn thu nhập cho các hộ đồng bào dân tộc thiểu số người Mạ từ khoản kinh phí từ dịch vụ môi trường rừng. Với đại đa số các hộ dân tại đây, giữ rừng không chỉ mang lại thu nhập mà còn là trách nhiệm với tổ tiên và các thế hệ mai sau bởi nghề rừng được xem như một nghề truyền thống.
  • Đồng bào Cơ Tu giữ rừng
    (TN&MT) - Ngàn đời nay, đồng bào Cơ Tu ở huyện Tây Giang (Quảng Nam) xem rừng như người Mẹ vĩ đại che chở mang lại sự sống cho dân làng. Chính từ sự ngưỡng vọng, tôn vinh, trân trọng ấy nên người dân Tây Giang luôn yêu quý, bảo vệ rừng.
  • Chính sách cấp nước sạch cho bà con dân tộc thiểu số
    (TN&MT) - Hiện nay, nhiều thôn bản vùng đồng bào dân tộc thiểu số (DTTS) và miền núi, điều kiện cơ sở hạ tầng còn rất khó khăn và thiếu thốn, đặc biệt là thiếu nguồn nước sạch cho sinh hoạt của người dân. Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào DTTS và miền núi giai đoạn 2021-2025 đã đưa vấn đề hỗ trợ nước sinh hoạt bao gồm hỗ trợ nước sinh hoạt phân tán và hỗ trợ nước sinh hoạt tập trung là một trong những trọng điểm.
  • Kinh nghiệm giữ rừng của người Tày Lạng Sơn
    Thôn Đông Đằng, xã Bắc Quỳnh (Bắc Sơn, Lạng Sơn) nằm cạnh một rừng nghiến cổ thụ xanh mướt. Bao đời nay, bằng tấm lòng yêu rừng, giữ rừng của người dân nơi đây, hàng trăm gốc nghiến quý giá vẫn giữ nguyên vẹn, sừng sững như minh chứng sống cho những thăng trầm, đổi thay trên vùng đất cách mạng Bắc Sơn.
POWERED BY ONECMS - A PRODUCT OF NEKO