Người thổi hồn vào cây đàn tính tẩu của dân tộc Thái Sơn La

 Chính Tới - Ngọc Trâm | 03/06/2021, 13:30

(TN&MT) - Gắn bó với tiếng đàn, tiếng hát và điệu múa xòe của dân tộc Thái, luôn trăn trở với việc gìn giữ và phát huy những giá trị truyền thống của dân tộc mình, nghệ nhân ưu tú Hoàng Văn Chiêm, bản Phiêng Nèn, xã Mường Giàng, huyện Quỳnh Nhai, tỉnh Sơn La đã chế tác và thổi hồn vào cây đàn tỉnh tẩu, một nhạc cụ có từ lâu đời của đồng bào Thái vùng Tây Bắc.

Sinh ra trong cái nôi của những điệu múa xòe và văn hóa đậm bản sắc, ngay từ năm 14 tuổi, ông Chiêm đã đánh thành thạo đàn tính, tham gia đệm đàn biểu diễn mỗi khi trong bản tổ chức văn nghệ, múa xòe.

Từ những phong trào hoạt động văn nghệ của địa phương, ông Chiêm thường xuyên được mời tham gia biểu diễn đàn tính và đệm đàn cho nhiều nghệ nhân hát dân gian trong các ngày lễ lớn, hội thi, hội diễn văn nghệ. Ông còn được địa phương cử đi dự các giải liên hoan đàn tính ở tỉnh và toàn quốc, đạt được nhiều thành tích, giải thưởng. Nổi bật tại Liên hoan nghệ thuật hát then, đàn tính các dân tộc Tày - Nùng - Thái toàn quốc lần thứ VI năm 2018 diễn ra tại tỉnh Hà Giang, ông Chiêm đã đoạt giải Nhất với tiết mục biểu diễn tổ hợp (kết hợp múa, đàn tính).

Nghệ nhân Hoàng Văn Chiêm ở xưởng chế tác đàn tính tẩu của mình. Ảnh: Chính Tới

Nghệ nhân Hoàng Văn Chiêm tâm sự, ngày trước, thanh niên bản ai cũng phải có cây đàn tính tẩu và biết đánh đàn để sử dụng nó cho việc tìm bạn tâm giao. Cứ mỗi đêm trăng thanh, từng tốp thanh niên đến nhà bạn gái đứng dưới sân để gảy đàn, sau đó mới được bạn gái mời lên sàn hoặc vào nhà để tâm sự. Có đêm đến muộn, phải dùng tiếng đàn tính tẩu để “púc xao” (có nghĩa là đánh thức người bạn gái dậy cùng tâm sự).

“Mình lấy được vợ cũng nhờ cây đàn tính tẩu, cô ấy (vợ ông Chiêm) mê tiếng đàn của mình. Bởi vậy, cây đàn tính tẩu không chỉ được dùng đệm cho hát dân ca, múa xòe và các lễ hội mà còn là bạn “tri kỷ”, người bạn tâm giao của đàn ông người Thái” - ông Chiêm chia sẻ.

Cây đàn tính tẩu là nhạc cụ chủ lực trong các đội văn nghệ thôn bản ở huyện Quỳnh Nhai, tỉnh Sơn La. Ảnh: Chính Tới

Vai trò của cây đàn trong đời sống người Thái quan trọng là vậy, nhưng những năm gần đây đang dần bị mai một, số người đánh được đàn và hát được dân ca Thái ngày một ít đi. Để giữ gìn nét đẹp văn hóa truyền thống này, nghệ nhân Hoàng Văn Chiêm là một trong số người còn lưu giữ nhiều làn điệu dân ca cổ của dân tộc. Ông đã truyền dạy cho rất nhiều thế hệ học trò, gần đây còn tham gia lớp truyền dạy đánh đàn tính miễn phí cho 70 học viên do huyện tổ chức. Giờ đây nhiều học trò của ông đã đánh đàn tính thành thạo, trở thành hạt nhân văn nghệ đóng góp tích cực cho phong trào văn hóa, văn nghệ ở cơ sở.

Nghệ nhân Hoàng Văn Chiêm kiểm tra tỷ mỉ từng bộ phận của cây đàn tính tẩu. Ảnh: Chính Tới

Nghệ nhân Hoàng Văn Chiêm cho biết thêm: Đàn tính tẩu có 6 bộ phận, đàn đạt chuẩn hay không là phải nhờ bầu đàn (má tính tẩu) - hộp cộng hưởng âm thanh. Người chế tác phải chọn được quả bầu già, kích thước vừa phải, vỏ mỏng, không bị nám hoặc lồi lõm thì đàn mới có âm vang chuẩn, moi sạch lõi và phơi khô nhiều tháng hoặc mang về để quả bầu trên gác bếp thật khô.

Vì vậy, để có bầu đàn ưng ý, ông Chiêm đã tự mình trồng và chăm sóc cây bầu. Khi quả bầu già, mang về để quả bầu trên gác bếp thật khô, lúc đó mới mang quả bầu ra cắt, để lại khoảng ba phần năm (3/5) quả bầu, cạo sạch bên trong rồi phơi khô trong vài ngày. Bầu đàn (má tính tẩu), đáy bầu khoét 4 lỗ để giữ âm hưởng sao cho đều nhau. Mặt đàn (tép tính) khoét 2 lỗ nhỏ để thoát âm thường được làm bằng gỗ cây vông. Cần đàn (can tính) làm bằng các loại gỗ dẻo, thường là gỗ cây hoa sữa rừng phơi khô mới không bị cong vênh và nhẹ. Dây đàn chỉ dùng hai dây cước. Khóa đàn (mlang tính) phải là loại gỗ cứng hoặc sử dụng sừng của những con trâu già để khóa đàn có màu đen bóng, khi lên dây đàn cho âm hưởng chuẩn nhất.

Hiện giờ, “xưởng” chế tác đàn tính tẩu của ông Chiêm không những cung cấp đàn cho người quen trong bản, trong mường mà còn luôn có khách hàng gần xa đến xem và đặt mua. Mỗi ngày ông có thể đóng được một cây đàn tính, ông đã làm và bán ra thị trường trên 1.000 cây đàn tính tẩu với giá trung bình 500.000 đồng/1 chiếc.

Mỗi lần ông Chiêm đóng xong một cây đàn mới, ông lại đánh đàn để vợ và cháu nội của ông nghe thử. Ảnh: Chính Tới

Bà Điêu Thị Nhất, Trưởng Phòng Văn hóa - Thông tin huyện Quỳnh Nhai cho biết: Nghệ nhân ưu tú Hoàng Văn Chiêm là nhân tố tích cực trong các hoạt động văn hóa, văn nghệ của địa phương. Bằng tâm huyết, trách nhiệm của mình, ông đã và đang là người “truyền lửa” cho thế hệ trẻ, đưa loại hình âm nhạc này gần gũi và phát triển hơn trong cộng đồng dân tộc Thái, góp phần không nhỏ trong việc gìn giữ, bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc Thái tại địa phương nói riêng và trên địa bàn tỉnh nói chung.

Cây đàn tính tẩu vừa là đạo cụ, vừa là đàn đệm cho điệu múa xòe, hát dân ca trong các lễ hội Đua thuyền, Gội đầu, Nàng Han ở huyện Quỳnh Nhai, tỉnh Sơn La. Ảnh: Chính Tới

Bài liên quan

(0) Bình luận
Nổi bật
Lễ cúng rừng của người Mông Nà Hẩu: Bảo vệ không gian linh thiêng của con người
Một trong những lễ hội quan trọng trong năm của người Mông Nà Hẩu ngoài Tết Nguyên Đán là lễ cúng rừng, hàng năm các thôn sẽ tổ chức lễ cúng rừng một lần vào ngày âm lịch cuối cùng của tháng Giêng. Đối với đồng bào vùng cao sống nhờ rừng, nương nhờ vào rừng, rừng vừa là nguồn sống, vừa là không gian linh thiêng cần được bảo vệ.
Đừng bỏ lỡ
  • [Infographic] - Các tôn giáo TP.HCM bảo vệ môi trường, ứng phó với biến đổi khí hậu
    Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam TP.HCM cho biết, trong giai đoạn 2020-2023, TP.Hồ Chí Minh đã xây dựng được 112 mô hình tham gia bảo vệ môi trường, ứng phó biến đổi khí hậu của cộng đồng tôn giáo.
  • Chuyện những người “gieo chữ” ở vùng cao A Lưới
    (TN&MT) - Vượt qua những vất vả, gian nan, những giáo viên đang “cắm bản” tại rẻo cao A Lưới (tỉnh Thừa Thiên – Huế) luôn nỗ lực truyền dạy, động viên đưa các em học sinh gần hơn với con chữ ở đại ngàn Trường Sơn.
  • Già làng, trưởng bản – Tuyên truyền viên về bảo vệ môi trường
    (TN&MT) - Nâng cao hiệu quả bảo vệ môi trường, ứng phó biến đổi khí hậu, nhất là tại vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi, một trong những yếu tố quan trọng nhất là ý thức, sự chủ động vào cuộc, chung sức đồng lòng của bà con nhân dân. Trong hành trình ấy, già làng, trưởng bản chính là những hạt nhân uy tín, đi đầu, định hướng tuyên truyền để bà con hiểu, cùng nhau thực hiện các hoạt động ra quân bảo vệ môi trường, thích ứng biến đổi khí hậu.
  • Nỗi niềm người gieo chữ trên vùng đất đỏ
    “Hôm nay em phải ở nhà coi em để bố mẹ đi hái cà phê thuê cô ạ !”. Làm giáo viên ở những vùng bản làng xa xôi của Đắk Nông, việc nghe những câu nói như vậy không phải hiếm nhưng sao chua xót...
  • Dạy tiếng dân tộc, giữ gìn văn hóa bản địa
    Việc dạy tiếng dân tộc trong trường tiểu học mang lại hiệu quả giáo dục to lớn đồng thời góp phần giữ gìn và phát huy giá trị ngôn ngữ, văn hóa các dân tộc thiểu số. Nhiều tỉnh đã tích cực triển khai tại hệ thống trường phổ thông.
  • Hiến đất làm trường gieo mầm tương lai
    (TN&MT) - Thấm thía những thiệt thòi và nhọc nhằn của con em mình khi không biết chữ, nhiều hộ dân tại thôn Bản Sài, xã Liên Minh, thị xã Sa Pa (Lào Cai) đã tình nguyện hiến gần 12.000 m2 đất để xây dựng trường học. Những tấm lòng thơm thảo ấy đã đang thầm lặng gieo những “mầm xanh” cho tương lai.
  • Những bữa cơm tiếp sức cho trẻ vùng cao tới trường
    (TN&MT) - Trong thời gian qua, tỉnh Yên Bái đã có nhiều chính sách nhân văn hỗ trợ các em học sinh, đặc biệt là hỗ trợ bữa ăn cho các em học sinh bán trú tại các trường vùng cao của hai huyện Trạm Tấu và Mù Cang Chải để các em có điều kiện đến trường học tập.
  • Người Dao Thanh Phán phát triển du lịch tại Bình Liêu, Quảng Ninh
    (TN&MT) - Bình Liêu là huyện biên giới ở phía Đông tỉnh Quảng Ninh, có gần 50 km đường biên giới với Trung Quốc. Nơi đây có tới gần 96% đồng bào là dân tộc thiểu số, chủ yếu là Tày, Dao, Sán Chỉ, Hoa… Trong đó người Dao Thanh Phán đông thứ 3 sau Tày và Sán Chỉ.
  • Dự thảo Luật Đất đai (sửa đổi): Đổi mới chính sách đất đai đối với đồng bào dân tộc thiểu số
    Bà Đoàn Thị Thanh Mỹ, Vụ trưởng Vụ Đất đai (TN&MT) cho biết, Dự thảo Luật Đất đai (sửa đổi) trình Quốc hội tại kỳ họp thứ 6 đã có những quy định cụ thể nhằm thể chế hóa chủ trương của Đảng về chính sách đất đai đối với đồng bào dân tộc thiểu số.
  • Nhọc nhằn “cõng” chữ lên non
    (TN&MT) - Đường lên bản Sân Bay mùa này rất khó đi. Đất đá lởm chởm vì những con dốc đang được hạ độ cao và những khúc cua tay áo được nắn thẳng. Xe chúng tôi đang vượt dốc lao lên bỗng khựng lại vì phía trước mặt, một chiếc xe tải chở vật liệu rú ga khiến bột đất đỏ au tung lên mịt mù. Đó là con đường duy nhất đến ngôi trường thầy Lù Văn Thủy đã gắn bó, suốt 20 năm nhọc nhằn “cõng” con chữ lên non.
  • Chuyển biến chất lượng giáo dục ở vùng dân tộc thiểu số
    (TN&MT) - Huyện Mường Nhé (Điện Biên) có 94% học sinh là người dân tộc thiểu số. Chất lượng giáo dục đang dần được nâng lên nhờ sự chung tay góp sức của cả hệ thống chính trị địa phương, sự tận tụy của các thầy cô và nỗ lực của chính các em.
  • Lai Châu: Lưu truyền văn hóa dân tộc Lự
    (TN&MT) - Việt Nam ta có nền văn hóa thống nhất trong đa dạng. Dân tộc Lự, là một trong những dân tộc thiểu số dưới 10.000 người sinh sống tại Lai Châu. Tỉnh đã có nhiều chính sách bảo tồn văn hóa của người Lự . Nhờ đó, đã góp phần hòa cùng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc.
POWERED BY ONECMS - A PRODUCT OF NEKO