Múa sư tử ngày xuân trên Xứ Lạng

Niềm tự hào với người dân tộc Tày, Nùng

Trong tiếng Nùng, sư tử mèo là “kỳ lằn”, tức kỳ lân - một trong Tứ linh: long, lân, quy, phụng. Mỗi độ tết đến xuân về, đội múa sư tử mèo đi từng nhà trong bản để cầu cho gia chủ sức khỏe, năm mới ăn nên làm ra. Đầu năm, sư tử xuất hiện là điềm lành, tượng trưng cho sự thịnh vượng, phát đạt, sư tử đi đến đâu là mang theo hạnh phúc, no đủ và niềm vui đến đó.

Mỗi độ tết đến xuân về, đội múa sư tử mèo đi từng nhà trong bản để cầu cho gia chủ sức khỏe, năm mới ăn nên làm ra.

Theo các nghệ nhân, múa sư tử dân tộc Tày, Nùng là một loại hình nghệ thuật tổng hợp chứa đựng nhiều thành tố: Âm nhạc, mỹ thuật, múa… có giá trị về lịch sử, văn hóa, xã hội và nhiều giá trị khác thể hiện một cách sinh động, hấp dẫn về nhân sinh quan, thế giới quan, tư tưởng, tình cảm, khát vọng của đồng bào Tày, Nùng. Phản ánh lối sống chân thành, mộc mạc, giản dị, giàu lòng yêu thương, nhân ái, tôn kính thánh thần, sống hài hòa với thiên nhiên.

Thông qua những điệu múa sư tử, còn chứa đựng những giá trị nhân bản mang tính hướng thiện, thể hiện đạo lý “uống nước nhớ nguồn”, tinh thần thượng võ, đạo lý đối nhân xử thế giữa con người với con người, con người với thiên nhiên và xã hội… Qua nhiều thế hệ, múa sư tử mèo đã trở thành niềm tự hào với người dân tộc Tày, Nùng ở Lạng Sơn, là hình thái sinh hoạt văn hóa có sức lan toả mạnh mẽ, là linh hồn tạo nên sức sống, sự vui tươi, sôi động, náo nhiệt trong các ngày lễ, tết.

Thông thường, một tiết mục múa sư tử sẽ chia làm hai phần, với từ 8 đến 16 người tham gia biểu diễn. Gồm phần múa sư tử và phần biểu diễn võ thuật cùng một số tiết mục như nhào lộn, nhảy cao, trồng cây chuối, đi bằng tay… Tùy vào không gian, địa điểm, mục đích, yêu cầu, múa sư tử mèo có nhiều nghi thức, điệu múa và các trò diễn phù hợp. Mỗi con sư tử mèo mang một sắc thái riêng trong mỗi vũ điệu. Người đội đầu sư tử phải rất khỏe, nhanh nhẹn để trình diễn những cú vồ mồi uốn lượn một cách tài tình trong tiếng reo hò, cổ vũ của người dân.

Ngày hôm đó, cũng là ngày hội lớn trên các bản làng vùng cao. Không phân biệt già, trẻ, gái, trai, mọi người nô nức rủ nhau đến xem múa sư tử, lạy cúng thổ công, tiếng chiêng, tiếng trống của đội múa sư tử vang rền khắp bản làng. Kết thúc buổi lễ, đội múa sư tử sẽ đến từng nhà trong thôn để múa, cầu cho gia chủ một năm mới an khang thịnh vượng, xua đuổi tà ma, diệt mọi ôn dịch, giúp chăn nuôi, làm ăn dễ dàng, đời sống ấm no, hạnh phúc, mùa màng tươi tốt bội thu.

Lạng Sơn hiện có gần 100 đội múa sư tử mèo, trên 600 nghệ nhân có thể thực hành các điệu múa, trò diễn…

“Nhà tôi ở thành phố, nhưng đã thành thông lệ, mỗi năm tết đến xuân về, gia đình tôi và hàng xóm ở đây cùng nhau đón các đội múa sư tử mèo từ các xã đến từng nhà múa để cầu bình an, sức khỏe và may mắn. Mỗi lần xem các điệu múa, chúng tôi cảm thấy sức sống tràn trề hơn, không khí vui tươi, rộn rã hơn rất nhiều.” - Bà Hoàng Thị Nguyệt (TP.Lạng Sơn) chia sẻ.

Di sản văn hóa phi vật thể Quốc gia cần bảo tồn, phát huy

Để có những điệu múa sư tử mèo hấp dẫn, độc đáo, mang đậm văn hóa truyền thống của đồng bào Tày, Nùng Xứ Lạng, không chỉ đòi hỏi sự khéo léo của người múa, mà phần quan trọng không kém là những đạo cụ múa sư tử như trống, thanh la, não bạt, chũm chọe, mặt sư tử, mặt báo đông, nả lình (mặt khỉ), chiêng, chũm xòe, đinh ba chạc… do các nghệ nhân chế tạo ra.

Trong đó, riêng đầu sư tử phải có hai cái, một đầu sư tử lớn và một đầu sư tử con được trang hoàng sặc sỡ, cầu kỳ, đính những tua chỉ vàng lóng lánh dưới hàm sư tử, những quả bông ngũ sắc lên đỉnh đầu và tai sư tử, trông rất dữ dằn. Ngoài ra, còn có thêm mặt nạ đười ươi, khỉ rất ngộ nghĩnh, cùng các thứ vũ khí như gậy, tay thước, côn, đinh ba, mã tấu, hai đôi đèn lồng lớn để múa ban đêm…

Được chứng kiến từ nhỏ những điệu múa sư tử đã hun đúc trong nghệ nhân Hoàng Thanh Huy (xã Hội Hoan, huyện Văn Lãng) sự hứng thú, yêu thích với công việc chế tác đạo cụ múa sư tử mèo. Năm 2003, nghệ nhân Huy bắt đầu chế tạo mặt và các đạo cụ múa sư tử mèo.

"Để làm ra sản phẩm đạo cụ hay đầu sư tử mèo, cần sự tinh tế, tỉ mỉ, khéo léo của người nghệ nhân, đảm bảo sự hài hòa về màu sắc, sắc nét trong từng đường vẽ, thể hiện đầy đủ thần thái của con sư tử. Mỗi năm, tôi đều làm từ 8 đến 12 sản phẩm đầu sư tử mèo và các đạo cụ kèm theo để phục vụ nhu cầu hưởng thụ văn hóa của bà con trong thôn, xã và các lễ hội. Tôi rất vui và tự hào khi sản phẩm mình làm ra được mọi người trong xã, huyện, tỉnh biết đến, giới thiệu ra các địa phương khác, góp phần bảo tồn những giá trị văn hóa phi vật thể độc đáo của dân tộc." -anh Huy chia sẻ.

Còn ông Hoàng Văn Cải, (xã Gia Cát, huyện Cao Lộc) với hơn 24 năm gắn bó, thực hành và truyền dạy những điệu múa sư tử mèo, ông đã rất thuần thục với các trò diễn, các quy tắc trong nghi thức, nghi lễ, hoạt động múa sư tử truyền thống của dân tộc Tày, Nùng. Theo ông Cải, múa sư tử mèo có rất nhiều bài biểu diễn khác nhau, mỗi bài múa đi kèm một điệu nhạc, như bài múa đi đường, múa chúc mừng năm mới, múa tại lễ hội, múa võ tay không, múa đinh ba chạc, nhảy qua ống cót… Ông Cải còn truyền dạy các điệu múa cho gần 100 học trò là con em đồng bào tại địa phương.

Truyền dạy múa sử tử, múa võ cho con em đồng bào Tày, Nùng ở Xứ Lạng…

Với những giá trị văn hóa độc đáo, đặc sắc, năm 2017, Bộ VHTT&DL đã ban hành Quyết định công nhận múa sư tử của dân tộc Tày, Nùng tỉnh Lạng Sơn là loại hình Di sản văn hóa phi vật thể Quốc gia. Nhằm bảo tồn, phát huy giá trị múa sư tử dân tộc Tày, Nùng, hướng tới xây dựng di sản múa sư tử thành sản phẩm du lịch, tạo nên sự hấp dẫn riêng có của nền văn hóa Xứ Lạng, năm 2021, UBND tỉnh Lạng Sơn đã phê duyệt Đề án “Bảo tồn, phát huy giá trị múa sư tử dân tộc Tày, Nùng tỉnh Lạng Sơn giai đoạn 2021 – 2030”.

Trong đó, chú trọng công tác kiểm kê, nghiên cứu, sưu tầm, biên soạn, xuất bản các ấn phẩm về múa sư tử dân tộc Tày, Nùng. Phụng dựng, bảo tồn một số điệu múa, trò diễn truyền thống trong múa sư tử. Truyền dạy gắn với xây dựng, hình thành và khôi phục đội múa sư tử dân tộc Tày, Nùng. Xây dựng mô hình làng văn hóa truyền thống về bảo tồn và phát huy giá trị múa sư tử gắn liền với phát triển du lịch.

Thực hiện Đề án, năm 2022, Sở VHTT&DL Lạng Sơn đã tổ chức thành công Hội thi Múa Sư tử dân tộc Tày, Nùng lần thứ nhất, với sự tham gia của 10 đội múa, gần 160 nghệ nhân đến từ 8 huyện, thành phố. Với những bài múa, trò diễn đặc trưng tiêu biểu như Múa nghi thức chào, bái trống, nghi thức mở mắt; Múa đi đường, múa chào nhau, chào khán giả; Múa vui hội lồng tồng; Múa võ cổ truyền…

Múa sử tử ở Lễ hội Phài Lừa (Hồng Phong, Bình Gia, Lạng Sơn)

Đón xuân trên Xứ Lạng, du khách hãy ghé thăm những bản làng vùng cao yên bình để được tận hưởng không khí trong lành, chiêm ngưỡng những đường quyền nhịp nhàng, uyển chuyển nhưng đầy khí thế, mạnh mẽ của những chú sư tử mèo, hòa nhịp cùng tiếng trống, chiêng… đầy náo nhiệt. Chắc chắn sẽ tạo nên những dấu ấn khó quên…