Miền Trung: Bảo vệ đa dạng sinh học trước thách thức môi trường

(TN&MT) - Do tác động của ô nhiễm môi trường, biến đổi khí hậu cùng với sự khai thác quá mức, đa dạng sinh học biển ở miền Trung đang bị suy giảm mạnh. Vì vậy, việc bảo tồn, gìn giữ nguồn lợi tài nguyên thiên nhiên và đa dạng sinh học (ĐDSH) biển đang đặt ra nhiều thách thức.

Ven biển các tỉnh, thành khu vực miền Trung có hệ sinh thái và nguồn tài nguyên đa dạng

Suy giảm tài nguyên

Ven biển các tỉnh, thành khu vực duyên hải Nam Trung bộ ví như một tấm thảm được dệt bởi các hệ sinh thái và nguồn tài nguyên đa dạng. Song nơi đây đang phải đối mặt với nhiều vấn đề về tài nguyên và môi trường biển. Chất lượng nước ven bờ, đặc biệt là tại các vùng nước cửa sông, bến cảng, các khu đô thị và dân cư ven biển đang ô nhiễm. Hiện tượng bồi lấp và xói lở tại nhiều vùng cửa sông, ven biển và các khu vực cảng khá nghiêm trọng, làm thay đổi các hệ sinh thái ven biển… Bên cạnh đó, việc sử dụng lưới kéo đáy, sử dụng mìn đánh bắt hải sản phá vỡ rạn san hô, khiến cho nhiều loài sinh vật không có nơi cư trú, từ đó làm giảm sút ÐDSH hệ sinh thái rạn san hô.

Điển hình như tại Quảng Ngãi, qua khảo sát của các nhà khoa học, vùng biển này có trên 160 loài cá, tôm, nhuyễn thể sinh sống, trữ lượng thuỷ sản khoảng 68.000 tấn. Tuy nhiên, hiện đa dạng sinh học vùng cửa biển chỉ còn ở mức trung bình và đang có chiều hướng giảm dần. Ngư dân Lê Trung Thành ở xã Phổ Thạnh, huyện Đức Phổ, tỉnh Quảng Ngãi, người nổi tiếng ở làng biển Sa Huỳnh với 4 con tàu đánh bắt cá giờ cũng chỉ còn 2 chiếc tàu vì phải bán bớt để bù đắp cho những chuyến biển thua lỗ. “Cách đây 5 - 7 năm, mỗi lần ra biển là tàu thuyền đầy cá, ngư dân phải lựa bỏ cá nhỏ nhưng giờ cá nhỏ cũng không còn nhiều. Rất ít chuyến ra khơi đạt được sản lượng, đa số là bị lỗ chiếm đến 50% - 60% các chuyến đi biển”, ngư dân Lê Trung Thành cho biết.

Theo khuyến cáo của nhiều chuyên gia, vịnh Đà Nẵng và khu Nam bán đảo Sơn Trà có các rạn san hô ven bờ là nơi sinh sống của các loại giống thủy sinh vật, nguồn lợi thủy sản của TP, tuy nhiên nếu phát triển du lịch quá mức ở khu vực này sẽ ảnh hưởng nghiêm trọng đến sự tồn tại và phát triển của rạn san hô.

/ Cá thể rùa biển quý hiếm được người dân Quảng Ngãi thả về tự nhiên

Theo ông Trần Văn Phúc- Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn (NN&PTNT) tỉnh Bình Định, môi trường và đa dạng sinh học vùng ven biển của địa phương đang suy giảm nghiêm trọng. Hệ sinh thái san hô, thảm cỏ biển và nguồn lợi thủy sản dần mất đi do thác thủy sản mang tính tận diệt bằng chất nổ, chất độc hoặc lưới kéo. “Đáng quan ngại là ghe tàu khai thác của ngư dân, tàu du lịch neo đậu làm hư hại các rạn san hô, không còn chỗ cho các loài thủy sản quần tụ, sinh sôi”- ông Phúc lo lắng.

Tại xã Nhơn Hải (TP. Quy Nhơn), vấn đề này càng trở nên bức xúc khi 7ha mặt nước, bên dưới có rạn san hô rất đẹp nằm quanh Hòn Khô lớn được bảo tồn nguyên vẹn trong những năm qua, giờ đã được UBND tỉnh Bình Định giao cho Doanh nghiệp Tấn Phát làm du lịch. Do đơn vị quản lý không có biện pháp gìn giữ nên rạn san hô này đang bị tàn phá nghiêm trọng. Không chỉ vậy, 2 ha rạn san hô tại Hòn Khô nhỏ nằm sát bên cạnh cũng đang bị uy hiếp. Sự thể trên đã “phủi sạch” nỗ lực gìn giữ các rạn san hô trên vùng biển thuộc địa phương quản lý của chính quyền xã Nhơn Hải.

Khai thác bền vững

Sự suy giảm về ĐDSH biển đang ảnh hưởng đến sự phát triển kinh tế nói chung mà sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến môi trường sống, đời sống của người dân ven biển miền Trung, đặc biệt là những ngư dân kiếm sống nhờ nguồn lợi thủy, hải sản. Vì vậy, việc khai thác, bảo tồn đa dạng sinh học các vùng biển miền Trung đang đặt ra nhiều thách thức đối với các nhà quản lý và cộng đồng người dân.

Bà Nguyễn Hoàng Yến - Chi cục trưởng Chi cục Biển & Hải đảo tỉnh Quảng Nam cho biết, trước nguy cơ suy giảm ĐDSH, địa phương đang thực hiện đồng loạt các giải pháp như tăng cường giám sát đánh bắt gần bờ, tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra về bảo vệ môi trường đối với các hoạt động có nguy cơ và đang gây ô nhiễm nghiêm trọng môi trường biển. Đặc biệt là các khu đô thị, khu công nghiệp, cơ sở nuôi trồng và chế biến thủy sản, các hoạt động thương mại, dịch vụ du lịch dọc theo bờ biển, trên các đảo. Riêng Khu bảo tồn biển Cù Lao Chàm đã chọn khu vực Bãi Bấc, đảo Hòn Lao và các đảo Hòn Dài, Hòn Lá... với 30% diện tích là phân vùng nghiêm ngặt biển để thiết lập, quản lý, bảo vệ khu vực sinh sản và sinh cư của rùa biển. Theo kế hoạch, sẽ thực hiện chuyển dời ít nhất 10 tổ trứng rùa trong 1 năm từ Vườn quốc gia Côn Đảo về tổ chức quản lý, ấp nở và thả rùa con về biển tại Cù Lao Chàm. Nhiệm vụ này thực hiện trong 3 năm, mỗi năm 1 đợt vào tháng 6 hoặc tháng 7 với tổng số trứng di dời khoảng 3.000 trứng.

Hệ sinh thái cỏ biển tại các vùng ven biển tỉnh Quảng Ngãi đã được khai thác, bảo vệ bền vững.

Để bảo tồn đa dạng sinh học biển, tỉnh Quảng Ngãi đã thành lập Khu bảo tồn biển Lý Sơn với tổng diện tích 7.925 ha, trong đó diện tích mặt nước biển là 7.113 ha, nhằm duy trì, bảo vệ tài nguyên biển, đa dạng sinh học và cải thiện sinh kế cho người dân. Đối tượng bảo tồn là hệ sinh thái rạn san hộ, hệ sinh thái rong, cỏ biển, bãi giống, bãi đẻ và các loài thủy sinh vật sinh sống trong khu vực. Khu bảo tồn đi vào hoạt động sẽ góp phần lợi quản lý, sử dụng bền vững nguồn lợi thủy sản, không sử dụng thuốc nổ và các loại lưới lớn để khai thác, đồng thời tạo cảnh quan sinh thái thu hút khách du lịch, tạo sinh kế cho người dân.

Song song, các cơ quan chức năng đẩy mạnh công tác tuyên truyền, phổ biến pháp luật cho nhân dân trên địa bàn; vận động nhân dân không tham gia các hoạt động xâm hại tài nguyên, môi trường biển...  Qua đó, nâng cao trách nhiệm bảo vệ, khai thác bền vững tài nguyên biển trong cộng đồng. Ông Nguyễn Phú Lâm - Trung tâm Bảo tồn văn hóa biển tỉnh Quảng Ngãi cho rằng, để việc bảo tồn đa dạng sinh học biển hiệu quả, thì nhất thiết phải gắn liền với giải quyết sinh kế cho người dân trong vùng. Bởi nếu không gỡ được điều này thì dù có khu bảo tồn, hệ sinh thái vẫn cứ bị xâm hại, nguồn lợi vẫn cứ cạn kiệt vì người dân bất hợp tác.

Ông Trần Văn Phúc - Phó Giám đốc Sở NN&PTNT tỉnh Bình Định cho hay: Sở sẽ tiếp tục phối hợp với các ngành tuyên truyền về bảo vệ môi trường, bảo vệ các loài động vật biển quý hiếm và bảo vệ tài nguyên biển cho du khách, cho cộng đồng dân cư để cùng góp phần bảo vệ phát triển khu du lịch bền vững trong 04 khu bảo tồn thiên nhiên, đồng thời thực hiện hiệu quả dự án “Tăng cường khả năng phục hồi của cộng đồng ngư dân quy mô nhỏ và hệ sinh thái biển tại khu bảo tồn cấp địa phương”.

Bài & ảnh: Lan Anh – Quỳnh Anh