Giải bài toán bảo vệ tài nguyên than tại vùng đồng bào DTTS tại Quảng Ninh

Ký ức “than tặc” đã lùi xa

Tại huyện Hoành Bồ (cũ) nay đã sáp nhập vào TP. Hạ Long, nhiều năm về trước luôn là “điểm nóng” về  “than tặc”, bởi công tác quản lý ranh giới mỏ và tài nguyên than trên địa bàn luôn gặp khó khăn do địa phương này có diện tích đất rừng lớn, với nhiều khu vực giáp ranh giữa các mỏ và khu dân cư rất phức tạp. Trong khi tài nguyên than nằm rải rác ở nhiều xã vùng cao, nơi có nhiều bà con đồng bào DTTS sinh sống, do nguồn lợi trước lớn cũng như nhận thức về pháp luật liên quan còn hạn chế, nên có một thời gian dài đã xảy ra tình trạng người dân khai thác than trái phép trong vườn đồi. Hậu quả là làm cho tài nguyên bị khai thác vô tội vạ, huỷ hoại môi trường sinh thái rừng, ô nhiễm môi trường nguồn nước nhiều khu vực.

Lực lượng quân sự xã Tân Dân thường xuyên tuần tra, bảo vệ rừng, khoáng sản trên địa bàn (Ảnh chụp tháng 6/2021, trước khi dịch bùng phát)

Điển hình như tại xã Tân Dân nằm cách trung tâm TP.Hạ Long khoảng 40 km, tiếp giáp với huyện Sơn Động (Bắc Giang) và phường Vàng Danh (TP.Uông Bí). Tổng diện tích tự nhiên của xã là 7.572,96 ha, trong đó diện tích rừng phòng hộ và đất lâm nghiệp chiếm trên 98%. Xã gồm 8 thôn, có 9 dân tộc anh em, dân tộc Dao chiếm 92% còn lại là các dân tộc khác. Nhiều năm về trước, Tân Dân là một trong những “điểm nóng” thường xảy ra tình trạng chặt phá rừng và đào than trái phép. Không những thế, hoạt động này còn kéo theo TNXH, TNLĐ…

Trao đổi với PV Báo TN&MT, Bí thư Đảng ủy xã Tân Dân, Phạm Văn Sáu cho biết: Để ngăn chặt triệt để tình trạng đào bới than, những năm gần đây, xã đã tăng cường công tác phối hợp với các đơn vị sản xuất than trên địa bàn cũng như các địa phương giáp ranh làm tốt công tác quản lý tài nguyên, ranh giới mỏ. Đặc biệt, xã đã phát huy tốt vai trò, uy tín của đội ngũ già làng, trưởng bản, người có uy tín trong dòng họ chủ động vận động người dân, con, cháu trong dòng họ ký cam kết không tham gia khai thác than trên địa bàn. Nhờ vậy, thời gian gần đây, trên địa bàn xã không có tình trạng đào than, chặt phá rừng tự nhiên làm gỗ chống, gỗ chèn.

Hay như tại TP.Cẩm Phả là địa bàn trọng điểm khai thác than của tỉnh Quảng Ninh một thời lò “than thổ phỉ” mọc lên như “nấm sau mưa” tại vườn rừng khu vực đồng bào DTTS hiện cũng không còn những “điểm nóng” khai thác, vận chuyển, chế biến than trái phép. Theo Phó Chủ tịch UBND TP.Cẩm Phả, Ngô Thành Tâm thì có được kết quả đó chính là nhờ địa phương đã tạo được sinh kế ổn định cho người dân từ phát triển kinh tế nông - lâm - ngư nghiệp. Đặc biệt là đã phối hợp chặt chẽ với các cơ quan, đơn vị đào tạo, hướng nghiệp ngành nghề phù hợp để người lao động trong độ tuổi có thu nhập ổn định hơn…

Quyết tâm lập lại trật tự quản lý tài nguyên than

Với quyết tâm lập lại trật tự trong quản lý tài nguyên than, xóa bỏ vấn nạn “than tặc”, ngay từ năm 2014, tỉnh Quảng Ninh đã ban hành Nghị quyết 12-NQ/TU về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác quản lý, khai thác, vận chuyển, chế biến và kinh doanh than trên địa bàn tỉnh. Sau gần 7 năm Nghị quyết đi vào cuộc sống, đã có những đổi thay rõ rệt trong công tác quản lý tài nguyên than, khoáng sản tại các địa phương, nhất là vùng có nhiều đồng bào DTTS sinh sống.

Hệ thống điện, đường được đầu tư xây dựng làm thay đổi diện mạo nông thôn tại xã Tân Dân.

Phó Chủ tịch UBND TP.Hạ Long, Nguyễn Hữu Nhã cho biết, nhiều năm về trước, tại một số xã, phường trên địa bàn có nhiều khoáng sản than, nhất là các xã vùng cao nơi có đông đồng bào DTTS thường xảy ra tình trạng đào than trái phép. Những năm gần đây, các cấp chính quyền địa phương đẩy mạnh công tác tuyên truyền, phối hợp các ngành chức năng tuần tra, xử lý dứt điểm tình trạng này. Trong đó, phải nhắc tới những đóng góp rất lớn của những già làng, trưởng thôn uy tín trong việc tuyên truyền, nhắc nhở bà con tham gia giữ rừng, bảo vệ nguồn tài nguyên khoáng sản trên địa bàn.

Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả đạt được, công tác quản lý, khai thác, vận chuyển, chế biến và kinh doanh than cũng như quản lý tài nguyên, khoáng sản hiện nay tại Quảng Ninh còn không ít khó khăn, tiềm ẩn nguy cơ “bùng phát” hoạt động khai thác, chế biến, vận chuyển và tiêu thụ than trái phép nếu không có biện pháp thực sự có hiệu quả. Bởi lẽ, diện tích đất có than phân bố trong cả khu vực dân cư, nhất là ở các xã có đông bà con DTTS sinh sống khá rộng, vì lợi nhuận cao, một số người dân sẵn sàng làm trái pháp luật, nên luôn tiềm ẩn nguy cơ than khai thác than trái phép, gây mất trật tự quản lý ranh giới tài nguyên than.

Cần có giải pháp bền vững, lâu dài

Vì vậy, về lâu dài, tỉnh Quảng Ninh cần có những giải pháp thiết thực, hiệu quả trong việc tuyên truyền nâng cao nhận thức, đào tạo nghề, tạo công ăn việc làm cho người dân, nhất là bà con DTTS tại các vùng có tài nguyên than tại các địa phương Đông Triều, Hạ Long, Cẩm Phả...

Cụ thể, cần tạo cơ chế phối hợp, hợp tác, huy động toàn xã hội tham gia bảo vệ tài nguyên than trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh. Để huy động được toàn xã hội tham gia bảo vệ tài nguyên than nói riêng cũng như các khoáng sản nói chung, tỉnh cần thực hiện tốt hơn nữa chính sách chia sẻ lợi ích trong khai thác, sử dụng nguồn tài nguyên khoáng sản, phân phối công bằng lợi nhuận giữa nhà nước, các đơn vị kinh tế và người dân, nhất là bà con DTTS.

Vùng “than tặc” xưa nay đã xanh lại những cánh rừng, vườn cây ăn quả xanh mướt.

Cùng với đó, các doanh nghiệp phải thường xuyên sử dụng một phần lợi nhuận từ hoạt động khai thác, kinh doanh than để chăm lo đời sống của đồng bào DTTS. Đồng thời, dành một phần chi phí thuế tài nguyên, lợi nhuận của các dự án khai thác, sản xuất, kinh doanh từ tài nguyên tại các huyện, xã miền núi đầu tư trở lại cho đồng bào DTTS, để đồng bào ổn định cuộc sống, hạn chế chặt phá rừng, khai thác than trái phép.

Tuy nhiên, để thay đổi thói quen, tập tục là cả vấn đề lớn, đòi hỏi công tác tuyên truyền, vận động phải kiên trì, và chắc chắn. Vì vậy, đòi hỏi chính quyền các cấp cùng với các tổ chức chính trị xã hội, người có uy tín trong đồng bào DTTS cùng chung tay, góp sức, tuyên truyền, giáo dục đồng bào nâng cao nhận thức bảo vệ nguồn tài nguyên, khoáng sản trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh.