ElNino - thiên tai gay gắt

(TN&MT) - Trung tâm Dự báo khí tượng thủy văn Trung ương cho biết, do ảnh hưởng của hiện tượng El Nino, hạn hán năm 2015 ở mức cao nhất trong nhiều năm gần đây. Tổng lượng mưa 10 tháng đầu năm tại hầu hết các khu vực trên toàn quốc đều thiếu hụt so với trung bình nhiều năm từ 20-60%, nguy cơ thiếu nước sản xuất, sinh hoạt đang rất gay gắt.

Phó Thủ tướng Chính phủ Hoàng Trung Hải chủ trì hội nghị trực tuyến sáng 31/10

Lượng mưa thiếu hụt

Báo cáo tại Hội nghị trực tuyến ứng phó với hạn hán, xâm nhập mặn do Phó Thủ tướng Chính phủ Hoàng Trung Hải chủ trì sáng ngày 31/10 cho thấy, thời tiết từ đầu năm 2015 diễn biến hết sức bất thường, hạn hán, nắng nóng kéo dài trên diện rộng với nền nhiệt độ cao nhất trong ngày nhiều nơi lên tới trên 42 độ C.

Hơn nữa, khu vực Trung Bộ, Tây Nguyên và Nam Bộ có tổng lượng mưa thấp hơn cùng kỳ năm 2014, thiếu hụt so với trung bình nhiều năm (TBNN) từ 30-60%. Đặc biệt, khu vực Nam Trung Bộ thiếu hụt từ 40-80% (có thời gian hụt tới 90%) so với TBNN.

Năm 2014, lượng mưa ở Trung Bộ thiếu hụt dẫn tới những tháng đầu năm 2015, tại nhiều địa phương đã không còn đủ nước cho sản xuất, sinh hoạt, ảnh hưởng lớn đến sản xuất nông nghiệp. Đã có khoảng 40.000 ha không có nước phải dừng sản xuất, 122.000 ha thiếu nước và hàng chục nghìn người thiếu nước sinh hoạt.

Theo dự báo của Trung tâm Dự báo khí tượng thủy văn Trung ương, trong thời gian tới, lượng mưa ở Bắc Bộ xấp xỉ TBNN nhưng ở khu vực Trung Bộ có khả năng tiếp tục thiếu hụt từ 30-50% so với TBNN cùng thời kỳ. Thậm chí, nhiều khả năng tổng lượng mưa sẽ thiếu hụt trong chính mùa mưa. Lượng mưa ở khu vực Tây Nguyên, Nam Bộ và Bình Thuận thấp hơn khoảng 20-40% và mùa mưa cũng kết thúc sớm hơn so với TBNN.

Nguy cơ thiếu nước nghiêm trọng

Cũng theo báo cáo từ các địa phương và Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN), hầu hết các hồ chứa đều không đủ nước trữ theo thiết kế. Trên hệ thống các hồ thủy điện, tổng lượng nước về các hồ khu vực miền Trung, miền Nam tính đến thời điểm hiện nay thấp hơn TBNN khoảng 11,12 tỉ m3 và thấp hơn so với cùng kỳ năm 2014 khoảng 32,43 tỉ m3(tương đương 52%).

Tổng dung tích đã tích được nước của các hồ chứa thuỷ điện là 24,05 tỉ m3, chiếm 72,78% tổng dung tích hữu ích. EVN cho hay, để tích đầy các hồ, từ nay đến cuối năm cần phải tích thêm gần 9 tỉ m3. Nhưng với diễn biến thủy văn như hiện nay thì việc tích đầy hồ là rất khó khăn, nhiều hồ sẽ không tích được đến mực nước dâng bình thường.

Tại các hồ thuỷ lợi khu vực Bắc Trung Bộ, đã là cuối mùa mưa nhưng nhiều hồ mới đạt khoảng 40-50% dung tích thiết kế (như hồ Cửa Đạt mới tích được 490 triệu m3, đạt 46%; hồ Hủa Na tích được 179 triệu m3, đạt 47%).

Khu vực Trung Trung Bộ mới chỉ đạt 20-30%, cuối mùa lũ khả năng chỉ đạt 30-40% dung tích thiết kế. Theo tính toán của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (NN&PTNT), sau khi cung cấp nước cho sản xuất vụ Đông Xuân tới, nhiều hồ chỉ còn 10-20% dung tích. Điều này dẫn đến nguy cơ không đủ nước cung cấp cho sản xuất nông nghiệp và sinh hoạt nếu không điều chỉnh lại việc phát điện để tích trữ nước.

Xâm nhập mặn gây thiệt hại lớn đến sản xuất

Do hạn hán, xâm nhập mặn cũng diễn ra mạnh và rộng. Đặc biệt là tại vùng ĐBSCL, xâm nhập mặn xuất hiện sớm, vào sâu trong đất liền so với cùng kỳ. Từ tháng 12, ở các vùng cách biển 25-35 km, mặn có khả năng vượt quá 4 g/l. Còn từ tháng 1-2/2016 trở đi, các vùng này gần như không có khả năng lấy nước ngọt. Các vùng cách biển 45-65 km, nếu mùa mưa đến chậm, xâm nhập mặn có thể kéo dài đến tháng 6/2016, ảnh hưởng nặng nề tới vụ Đông Xuân, Xuân Hè, cây công nghiệp ngắn ngày, nuôi tôm...

Như vậy, vụ Đông Xuân năm 2015-2016 và năm 2016, nếu không chủ động tính toán và có phương án điều hành sử dụng nguồn nước cho phù hợp, tình hình hạn hán, xâm nhập mặn, thiếu nước cho sản xuất và ngay cả nước sinh hoạt sẽ có nguy cơ xảy ra gay gắt, khốc liệt hơn những tháng đầu năm 2015 tại nhiều địa phương ở khu vực Trung Bộ, Tây Nguyên và Nam Bộ.

Ban Chỉ đạo Trung ương về Phòng chống thiên tai, Bộ NN&PTNT, Bộ Công Thương đang đề xuất một số biện pháp để các địa phương triển khai phương án phòng, chống hạn, chủ động tích trữ nước ở các hồ chứa thuỷ lợi, thủy điện nhằm phục vụ cho sản xuất, nhất là cho sinh hoạt trong thời gian tới.

Ưu tiên số một là nước sinh hoạt cho nhân dân

Dẫn lại các số liệu, diễn biến mà các cơ quan chuyên môn tổng hợp, dự báo, Phó Thủ tướng Hoàng Trung Hải nhấn mạnh với các địa phương tình trạng đáng lo ngại từ ảnh hưởng của hiện tượng El Nino, của thời tiết từ đầu năm 2015 cũng như diễn biến hết sức bất thường của thời tiết thời gian tới khi hạn hán, nắng nóng kéo dài trên diện rộng.

"Chúng ta đang đứng trước một thách thức lớn khi hiện tượng El Nino là kỷ lục trong 60 năm qua, lượng mưa giảm và các hiện tượng thời tiết cực đoan, bất thường nhất. Cần sẵn sàng trong mọi trường hợp, luôn chủ động để giảm thiểu thiệt hại", Phó Thủ tướng nói.

Phó Thủ tướng Hoàng Trung Hải cho biết, tổng lượng nước mặt của nước ta vào khoảng 830-840 tỉ m3. “Như vậy, chia theo đầu người chỉ có 9.800 m3/người/năm, là thấp so bình quân thế giới 10.000 m3/người/năm và rõ ràng Việt Nam là một quốc gia thiếu nước, phải tính toán kỹ để sử dụng hiệu quả khi nhu cầu ngày càng tăng".

Trên tinh thần đó và khó khăn nước hiện tại, Phó Thủ tướng quán triệt tới các địa phương yêu cầu trình tự ưu tiên: Số một là bảo đảm cho nước sinh hoạt, dịch vụ của người dân, sau đó đến sản xuất nông nghiệp, lâm nghiệp, thủy sản, bảo đảm vệ sinh môi trường, an toàn dịch bệnh và cuối cùng là sản xuất công nghiệp, sản xuất điện.

“Phải làm trên tinh thần đây là thiên tai”

Về giải pháp cụ thể, Phó Thủ tướng Hoàng Trung Hải nhấn mạnh trước hết là đẩy mạnh tuyên truyền, nâng cao nhận thức cho từng cấp, từng ngành, các tổ chức, đơn vị và từng người dân, thay đổi nhận thức “nước ta nhiệt đới nóng ẩm mưa nhiều” đã không còn chính xác khi biến đổi khí hậu và cực đoan thời tiết cùng nhu cầu gia tăng dẫn tới nước ta đang rất thiếu nước. Phải tiết kiệm và sử dụng nước một cách hiệu quả nhất, không chỉ cho năm nay, cho hiện tượng El Nino mà cho cả lâu dài.

Các địa phương khẩn trương xây dựng kế hoạch ứng phó với hạn hán, xâm nhập mặn trên cơ sở rà soát cân bằng nước trong địa bàn, Bộ NN&PTNT tổng hợp để sớm báo cáo Chính phủ. Trước khi mùa lũ hay mùa khô đến, phải rà soát kỹ, điều tiết lượng nước cho các hồ chứa một cách phù hợp.

Nhu cầu điện đang tăng gần 13%, nhưng cũng phải tăng sử dụng các nguồn khác như điện than, khí để dành nước cho các hồ. Vì vậy, thủy điện phải sử dụng hết sức tiết kiệm, năm rồi mà không có mấy hồ miền Trung thì hạn hán sẽ nghiêm trọng hơn nữa và đây là bài học lớn để điều hành cho năm nay.

"Có hồ bây giờ là may mắn, bán đảo Cà Mau thiếu nước ngọt nghiêm trọng như vậy, muốn làm hồ mà không được nên phải sử dụng hồ chứa một cách hết sức cẩn thận, tiết kiệm", Phó Thủ tướng nói.

Các địa phương cần tập trung vốn cho nạo vét các hồ chứa, tích nước ở mức cao nhất có thể, khơi thông đầu hút các trạm bơm, xây các đập dâng để trữ nước, đẩy nhanh các dự án hồ chứa. Tinh thần là địa phương chủ động sử dụng nguồn ngân sách địa phương để ứng phó, cần thì ứng ngay, các trường hợp cần hỗ trợ thì báo cáo nhanh để có thể xem xét xử lý kịp thời.

"Không để 'đau đẻ chờ sáng trăng' mà phải làm trên tinh thần đây là thiên tai", Phó Thủ tướng nói khi dẫn chứng phê bình một số địa phương như Ninh Thuận chậm trễ triển khai một số nhiệm vụ mà Thủ tướng Chính phủ đã chỉ đạo trong việc phòng chống hạn đợt vừa qua.

PV