Chuyện giữ rừng của người Mông Nà Hẩu

Rừng là “thần hộ mệnh” bảo vệ thôn bản

Người Mông tin rằng thần rừng chính là thần hộ mệnh bảo vệ thôn bản, giúp cho mùa màng tươi tốt, tránh được mọi thiên tai dịch bệnh. Chính vì vậy, những tục lệ, hương ước, tín ngưỡng thờ thần rừng như sợi dây tâm linh nối tiếp từ thế hệ này sang thế hệ khác. Với họ rừng không chỉ là vật chất, là tài nguyên, là môi trường mà rừng cũng chính là cội nguồn của văn hoá.

Người Mông quan niệm rừng là cha, đất là mẹ khi sống đất là của ta, rừng nuôi sống, khi chết ta là của đất, rừng chôn cất.  Quan niệm sinh ra từ rừng và khi chết tất cả lại chở về với rừng đã trở thành niềm tin, tín ngưỡng trong tâm thức của đồng bào nơi đây. Từ đó, rừng trở thành mảnh đất thiêng nơi có các vị thần linh cai quản, bảo vệ cho dân làng và là nơi diễn ra lễ cúng rừng để cầu phúc, tạ ơn, ăn thề theo luật tục và quy ước của thôn bản.

Đã thành thông lệ, cứ vào ngày cuối cùng của tháng Giêng hàng năm, đồng bào dân tộc Mông xã Nà Hẩu tổ chức Lễ hội cúng rừng hay còn gọi là “Tết rừng”, một nghi lễ truyền thống lớn nhất và có ý nghĩa quan trọng nhất trong năm đối với người dân nơi đây. Thông qua Lễ hội Tết rừng, đồng bào dân tộc Mông cầu mong thần rừng sẽ mang lại cuộc sống ấm no cho dân bản.

Rừng được coi là thần hộ mệnh bảo vệ thôn, bản

Lễ hội cúng rừng hay còn gọi là “Tết rừng” của đồng bào dân tộc Mông Nà Hẩu được mở đầu bằng phần rước lễ vật lên khu rừng cấm. Nghi thức độc đáo, trang nghiêm của buổi lễ được diễn ra ở cửa rừng, dưới gốc cây cổ thụ. Lễ vật để dâng cúng Thần rừng gồm một cặp gà trống - mái, một con lợn đen, rượu, hương, giấy bản…

Đến giờ lành, Thầy cúng của bản kính cẩn dâng hương, gõ mõ bốn phương, 8 hướng và khấn mời Thần rừng về hưởng lễ vật, phù hộ, che chở, ban lộc rừng cho người dân trong xã; cầu cho mưa thuận gió hòa, cây cối tốt tươi, mùa màng bội thu…

Ông Giàng A Quang – Bí thư chi bộ thôn Trung Tâm xã Nà Hẩu, huyện Văn Yên chia sẻ: “Cứ đến tết rừng, chúng tôi rất phấn khởi, mọi người trong thôn cùng nhau dọn dẹp ở khu rừng làm lễ, tại đây tất cả mọi người đều cầu những điều may mắn trong năm mới, mưa thuận gió hòa, cây cối tốt tươi… Đây là truyền thống lâu đời của người Mông chúng tôi.”

Cuối buổi lễ cả bản ở lại chia sẻ, góp ý cùng nhau thông qua các quy ước, hương ước bảo vệ rừng. Đặc biệt, thầy mo, trưởng bản người có uy tín trong bản sẽ dăn dạy các thế hệ con cháu có ý thức hơn trong công tác quản lý và bảo vệ rừng.

Rừng được bảo vệ hiệu quả

Nà Hẩu là xã đặc biệt khó khăn nằm trong vùng lõi của Khu Bảo tồn thiên nhiên Nà Hẩu. Khu bảo tồn thiên nhiên Nà Hẩu với tổng diện tích tự nhiên hơn 16.000 ha, nằm trên địa bàn 4 xã: Nà Hẩu, Đại Sơn, Mỏ Vàng và Phong Dụ Thượng, huyện Văn Yên, tỉnh Yên Bái.

Nơi đây có hệ sinh thái rừng tự nhiên phong phú, đa dạng, mang tính điển hình của vùng núi phía Bắc Việt Nam cùng nhiều loài động, thực vật quý hiếm như cây chò nâu, dổi, trám, de, lát hoa, pơ mu... Khu bảo tồn này cũng là nơi sinh sống của khoảng 72 loài thú, 240 loài chim, gần 50 loài bò sát, trong đó có nhiều loài trong Sách Đỏ Việt Nam và thế giới như sơn dương, gấu, vượn đen tuyền, voọc xám, rùa đầu to, kỳ đà hoa, chim hồng hoàng…

Với niềm tin bảo vệ rừng, rừng sẽ bao bọc, chở che cho dân bản mà hàng trăm năm qua việc giữ rừng. Đặc biệt, những khu rừng thiêng của người Mông đã được đưa vào hương ước của đồng bào nơi đây.

Chị Sổng Thị Dung – Thôn Trung tâm, xã Nà Hẩu chia sẻ: “Người dân trong thôn sẽ không ai được lên rừng hái rau, lấy củi, bẻ măng sau 3 ngày diễn ra lễ cúng rừng. Ai cũng sợ lên rừng vào những ngày đó sẽ khiến thần rừng tức giận và mình không gặp may trong năm, nên không ai dám lên rừng vào những ngày đó”.

Theo hương ước đó, rừng thiêng là nơi không ai được xâm phạm đến không được vào chặt phá và làm những điều không được làm. Tất cả sự vô tình hay cố ý được xem như vi phạm luật tục. Tính nghiêm trọng của sự vi phạm được thực hiện ở hình thức xử phạt như: nộp trâu, dê, lợn, gà, xôi và rượu…Nhờ vậy, đến nay hầu như những cánh rừng thiêng, rừng tâm linh đều được các thôn bản trong xã gìn giữ và bảo vệ rất hiệu quả.

Ông Kiều Tư Giang – Chi cục trưởng Chi cục Kiểm lâm tỉnh Yên Bái cho rằng: Lễ cúng rừng đã gắn với những quy định bảo vệ rừng, trở thành ngày hội văn hóa độc đáo của người Mông xã Nà Hẩu từ nhiều năm nay. Điều đặc biệt, lễ cúng rừng không chỉ thể hiện ý thức tôn trọng, bảo vệ rừng còn được xem như một cuộc họp tổng kết năm về công tác bảo vệ rừng của cả thôn, bản. Lễ hội cúng rừng không những có giá trị sâu sắc về tinh thần mà còn khẳng định vai trò, vị trí của cộng đồng gắn với thiên nhiên. Hòa đồng cùng thiên nhiên, tôn trọng, bảo vệ thiên nhiên, coi rừng là cuộc sống, gắn bó với rừng, bảo vệ rừng đã trở thành ý thức chung của cộng đồng người Mông Nà Hẩu.

“Mỗi khu rừng thiêng được người dân bảo vệ chăm sóc không những mang lại giá trị vật chất, tinh thần cho cộng đồng làng bản mà còn góp phần bảo vệ, phát triển môi trường sinh thái chung. Từ luật tục cúng rừng luôn được duy trì tổ chức hàng năm, nhờ đó mà rừng ở Nà Hẩu không bị xâm hại và vẫn giữ được rừng nguyên sinh, vẻ hoang sơ”, ông Kiều Tư Giang nói.