Chấm dứt ô nhiễm nhựa: Bất đồng qua điểm nhưng thế giới vẫn cần một thỏa thuận pháp lý

Những quan điểm bất đồng giữa khối Âu - Mỹ và Saudi Arabia,

Vòng đàm phán đầu tiên trong 5 vòng đàm phán về nhựa được diễn ra với hơn 2.000 đại biểu đến từ 160 nước đã họp tại Uruguay từ ngày 2/-11 đến 2/12/2022. Đây là Kế hoạch của Ủy ban Đàm phán liên chính phủ (INC) nhằm mục đích hoàn tất xây dựng thỏa thuận ràng buộc pháp lý đầu tiên về ô nhiễm nhựa vào cuối năm 2024.

Các cuộc đàm phán ở thành phố ven biển Punta del Este của Uruguay đã chứng kiến sự thành lập “Liên minh tham vọng cao”, bao gồm các nước thành viên của Liên minh châu Âu (EU) nhằm chống các nước bao gồm Mỹ và Saudi Arabia, nơi có các công ty hóa dầu và nhựa hàng đầu thế giới.

Có hơn 40 nước tham gia liên minh tham vọng cao, bao gồm các nước thành viên EU, Thụy Sĩ, Ghana, và nước chủ nhà Uruguay, muốn hiệp ước này được xây dựng dựa trên các biện pháp bắt buộc trên toàn cầu, bao gồm hạn chế sản xuất nhựa.

“Nếu không có khung pháp lý quốc tế chung, chúng ta sẽ không thể giải quyết thách thức toàn cầu ngày càng tăng về ô nhiễm nhựa”, Thụy Sĩ cho biết trong tuyên bố về lập trường của mình.

Cách tiếp cận đó trái ngược với các cam kết mang tính quốc gia được ủng hộ bởi các nước như Mỹ và Saudi Arabia.

Hai nước này lập luận rằng kế hoạch quốc gia cho phép các chính phủ ưu tiên các nguồn lực và tập trung vào loại ô nhiễm nhựa nghiêm trọng nhất. “Mỹ cam kết hợp tác với các chính phủ và các bên liên quan khác trong suốt quá trình đàm phán của INC để phát triển một thỏa thuận toàn cầu đầy tham vọng, đổi mới và do quốc gia định hướng”, người phát ngôn Bộ ngoại giao Mỹ nói.

Washington muốn một hiệp ước giống với cấu trúc của Thỏa thuận khí hậu Paris, trong đó, các quốc gia đặt ra các mục tiêu và kế hoạch hành động giảm khí thải nhà kính của riêng họ.

Saudi Arabia cho biết nước này muốn một hiệp ước tập trung vào rác thải nhựa được xây dựng dựa trên “cách tiếp cận từ dưới lên trên và dựa trên hoàn cảnh quốc gia”.

Matt Seaholm, Chủ tịch kiêm Giám đốc điều hành Hiệp hội ngành công nghiệp nhựa, tổ chức đại diện các nhà sản xuất nhựa tại Mỹ, nói: “Chúng tôi hy vọng INC sẽ đưa ra kết luận giống như chúng tôi, đó là tăng cường tái chế nhựa sẽ mang lại giải pháp tốt nhất để giảm thiểu rác thải nhựa”.

Những cảnh báo và kỳ vọng về thỏa thuận pháp lý toàn cầu giảm nhựa

Theo ông Eirik Lindebjerg, lãnh đạo chính sách nhựa toàn cầu của Quỹ quốc tế Bảo vệ thiên nhiên (WWF), có một số nước, dù chỉ là thiểu số, phản đối các quy tắc và tiêu chuẩn toàn cầu và điều này có thể làm suy yếu nghĩa vụ hành động chấm dứt ô nhiễm nhựa của các nước.

Tại vòng đàm phán ở Uruguay, các đại diện của ngành công nghiệp nhựa và hóa dầu đã đề cao vai trò thiết yếu của nhựa trong cuộc sống hàng ngày. Họ kêu gọi các nước tập trung giải quyết vấn đề rác thải nhựa, thay vì các biện pháp hạn chế hoạt động sản xuất nhựa.

Ông Matt Seaholm, Chủ tịch kiêm Giám đốc điều hành Hiệp hội ngành công nghiệp nhựa (Mỹ), nói: “Chúng tôi hy vọng INC sẽ đi đến kết luận giống chúng tôi, đó là tăng cường tái chế nhựa sẽ cung cấp giải pháp tốt nhất để giảm rác thải nhựa”.

Tổ chức bảo vệ môi trường Hòa bình xanh (Greenpeace) lo ngại nếu không có một hiệp ước mạnh mẽ, sản lượng nhựa toàn cầu có thể tăng gấp đôi trong 10 -15 năm tới và tăng gấp ba vào năm 2050.

Ông Graham Forbes, lãnh đạo dự án nhựa toàn cầu của Greenpeace USA, nói: “Chúng ta không thể để các nước sản xuất dầu, làm theo yêu cầu của các công ty dầu mỏ và hóa dầu lớn, chi phối và làm chậm các cuộc thảo luận hiệp ước này đồng thời làm suy yếu tham vọng của nó”. Ông nhấn mạnh rằng HAC phải thể hiện vai trò lãnh đạo bằng cách thúc đẩy các cuộc đàm phán và kêu gọi xây dựng các biện pháp tham vọng hơn để bảo vệ sức khỏe, khí hậu và cộng đồng khỏi cuộc khủng hoảng nhựa.

Tổng thư ký Liên hợp quốc Antonio Guterres nói rằng nhựa là “nhiên liệu hóa thạch ở một dạng khác” và kêu gọi các quốc gia giải quyết vấn đề ô nhiễm và sản xuất nhựa. “Tôi kêu gọi các quốc gia nhìn xa hơn vấn đề lãng phí và ngừng sử dụng nhựa”, ông viết trên Twitter.

Mức độ ô nhiễm nhựa gia tăng nhanh chóng là một vấn đề môi trường toàn cầu nghiêm trọng, tác động tiêu cực đến các khía cạnh môi trường, xã hội, kinh tế và sức khỏe của sự phát triển bền vững.

Theo dự báo của Chương trình Môi trường Liên hợp quốc (UNEP), nếu không có các biện pháp can thiệp cần thiết, lượng rác thải nhựa xâm nhập vào các hệ sinh thái nước có thể tăng gần gấp ba lần, từ khoảng 9-14 triệu tấn mỗi năm vào năm 2016 lên mức 23-37 triệu tấn mỗi năm vào năm 2040 .

Như vậy, ngay cả khi một số nước đang chia rẽ về cách tiếp cận mà hiệp ước nên thực hiện, một số nhà quan sát cho biết, dường như ngày càng có sự đồng thuận lớn rằng ô nhiễm nhựa không chỉ là rác thải nhựa kết thúc ở đại dương. Vito Buonsante, cố vấn chính sách của Mạng lưới loại bỏ chất gây ô nhiễm quốc tế (IPEN), nói: “Nhựa không còn được coi là vấn đề rác thải phổ biển. Mọi người đang thảo luận về nhựa như một vật liệu làm từ hóa chất ô nhiễm”.

Bên cạnh đó, nhóm các nước Châu Á cũng cho rằng một thỏa thuận mang tính pháp lý là cần thiết và nhiệm vụ của các nước là chấm dứt hoàn toàn vấn nạn ô nhiễm rác thải nhựa.