Minh bạch trong công khai thông tin về đất đai
Phát biểu khai mạc, bà Ramla Khalidi – Đại diện thường trú UNDP tại Việt Nam nhấn mạnh, công khai thông tin đất đai là một nhiệm vụ hết sức quan trọng trong quản trị công ở Việt Nam, pháp luật Việt Nam đã có những quy định cụ thể trong Luật Đất đai và Luật tiếp cận thông tin về trách nhiệm, quy trình, hình thức và thời hạn công khai thông tin đối với bảng giá đất, quy hoạch và kế hoạch sử dụng đất, cũng như những thông tin theo yêu cầu của người dân. Tuy nhiên, hiện nay, việc chia sẻ thông tin không công bằng cho các nhóm đối tượng về kế hoạch sử dụng đất và bảng giá đất là một trong những nguyên nhân dẫn tới khiếu kiện, khiếu nại liên quan đến đất đai chiếm tỉ lệ rất lớn.
Từ những kinh nghiệm thực tiễn ở nhiều quốc gia cho thấy, nơi nào thông tin đất đai được chia sẻ công khai, minh bạch, người dân có cơ hội cho ý kiến vào các Dự thảo quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất, bảng giá đất, thì nơi đó sẽ kiểm soát tốt hơn nguy cơ tham nhũng liên quan đến đất đai, giảm thiểu những bức xúc liên quan đến đất đai và từ đó củng cố được niềm tin trong dân chúng với chính quyền. Chính vì vậy, Toạ đàm diễn ra với mục đích nâng cao năng lực quản lý đất đai của chính quyền, thúc đẩy những thực hành tốt trong công khai thông tin đất đai, đồng thời cung cấp dẫn cứ phục vụ việc thảo luận sửa đổi Luật Đất đai và cải thiện việc thực thi chính sách đất đai.
Tại tọa đàm, bà Lại Thị Lan Vy - đại diện Trung tâm Thúc đẩy giáo dục và Nâng cao năng lực phụ nữ (CEPEW) đã trình bày những phát hiện mới trong nghiên cứu độc lập với đề tài “Việc thực hiện công khai thông tin đất đai ở Việt Nam của chính quyền địa phương từ năm 2021 đến nay”. Nghiên cứu được thực hiện từ tháng 10/2022 đến tháng 02/2023 thông qua việc rà soát cổng thông tin điện tử chính thức của 63 tỉnh, thành phố và 705 quận, huyện, thị xã trên toàn quốc. Trong đó, nghiên cứu đã được thảo luận tại toạ đàm của UNDP trong năm 2021, tiếp tục phát triển sang năm 2023 với sự tham gia của nhiều chuyên gia nghiên cứu, đại diện Bộ TN&MT, Uỷ Ban Mặt trận Tổ Quốc,…
Qua những thử nghiệm trong nghiên cứu với những mức độ công khai thông tin đất đai của chính quyền cấp tỉnh và cấp huyện được đánh giá dựa trên 5 tiêu chí gồm công khai thông tin; khả năng tìm kiếm thông tin; tính kịp thời của thông tin; tính đầy đủ của thông tin (đối với quy hoạch sử dụng đất cấp huyện và kế hoạch sử dụng đất cấp huyện); và khả năng sử dụng thông tin (dễ đọc, dễ hiểu và đọc được bằng các phần mềm thông dụng).
Theo đó, bà Lan Vy cho biết, qua khảo sát thường niên qua Chỉ số Hiệu quả quản trị và hành chính công cấp tỉnh (PAPI) từ năm 2011 đến 2021 cho kết quả: Dưới 20% số người được hỏi trên toàn quốc biết đến kế hoạch sử dụng đất ở địa phương, và dưới 40% biết đến bảng giá đất chính thức do chính quyền cấp tỉnh ban hành.
Về việc công khai bảng giá đất cấp tỉnh, cấp huyện tính đến ngày 6/10/2022 đã tăng nhẹ khoảng từ 7 – 22% so với kết quả rà soát năm 2021. Về việc công khai thông tin quy hoạch sử dụng đất cấp huyện, nội dung mới được đánh giá vào năm 2022, tính đến hết ngày 6/10/2022, trong tổng số 705 đơn vị huyện trên toàn quốc, gần 49% (tương đương 345 UBND cấp huyện) đã thực hiện công khai quy hoạch sử dụng đất cấp huyện thời kỳ 2021-2030, trong đó 105/345 cơ quan được ghi nhận đã công khai đúng thời hạn, 116/345 cơ quan công khai không đúng thời hạn và 124/345 cơ quan không xác định được thời gian công khai. Về tính đầy đủ, có 171 cơ quan (chiếm 49,6% trong số 345 UBND cấp huyện) đã đăng tải đầy đủ 03 văn bản bao gồm quyết định phê duyệt, báo cáo thuyết minh tổng hợp và bản đồ quy hoạch sử dụng đất. Kết quả ghi nhận chỉ có 53 UBND cấp huyện đáp ứng cả 05 tiêu chí đề ra bao gồm công khai thông tin, khả năng tìm kiếm, tính kịp thời, tính đầy đủ và khả năng sử dụng, giúp người dân tiếp cận thông tin về đất đai một cách kịp thời như các tỉnh: Bắc Giang, Phú Yến, Ninh Thuận, Kontum, Sóc Trăng, Quảng Trị, Trà Vinh,…
Tính đến ngày 21/2/2023, nhóm nghiên cứu của CEPEW đã đánh giá tỉ lệ không phản hồi cung cấp thông tin của cơ quan cấp huyện theo yêu cầu của công dân vẫn ở mức cao khi có 06 cơ quan từ chối cung cấp thông tin (chiếm 1%), 32 phản hồi khác (chiếm gần 6%) và 415 cơ quan (tương đương 74%) không phản hồi yêu cầu cung cấp thông tin. Trong đó, một số phản hồi từ chối do hồ sơ xin thu thập thông tin không đủ căn cứ, cơ sở để xem xét hoặc do thông tin đã được công khai; phản hồi khác cần xuất trình giấy giới thiệu để cung cấp thông tin,…
Cần hoàn thiện và đồng bộ quy định pháp luật
Bà Hoàng Thị Vân Anh - nguyên Vụ trưởng Vụ Pháp chế - Tổng cục Đất đai Bộ TN&MT đã lý giải nguyên nhân các địa phương ít công khai bảng giá đất, quy hoạch sử dụng đất, dù trong Luật Đất đai hiện hành có quy định nhưng nhận thức về vai trò, vị trí của việc công khai thông tin của địa phương chưa tốt; khi có hành vi vi phạm lại xử lý chưa triệt để, ít mang tính răn đe, chậm xử lý hoặc chưa xử lý đúng...
Nguyên nhân của công bố không đầy đủ, phông chữ không chuẩn mực... là bởi chưa có quy định đầy đủ về công bố công khai thông tin, công khai mang tính hình thức, gây khó dễ cho người có nhu cầu tiếp cận.
Qua đó, bà Vân Anh đưa ra các khuyến nghị, cần có quy định rõ nội dung quy hoạch, bảng giá liên quan đến sử dụng đất đai. Chế tài cần nghiêm minh, đối với các cơ quan thanh tra, kiểm tra hành vi cần thực hiện đúng vai trò và trách nhiệm của mình trong phát hiện những hành vi vi phạm, hay bị nghiêm cấm trong Dự thảo Luật Đất đai sửa đổi,….
Qua nhiều ý kiến đóng góp và dựa trên những kết quả chính sách và nhằm thúc đẩy việc công khai thông tin đất đai của các cơ quan Nhà nước, bà Nguyễn Thanh Phương – Phó giám đốc CEPEW nhấn mạnh sự cần thiết của việc xây dựng, hoàn thiện và đồng bộ hoá các quy định pháp luật và chính sách liên quan tới công khai thông tin đất đai giữa Luật Tiếp cận thông tin và Luật Đất đai.
Đồng thời các cơ quan chính quyền, đặc biệt là cấp tỉnh và cấp huyện cần bổ sung thủ tục cung cấp thông tin theo yêu cầu quy định trong Luật Tiếp cận thông tin 2016 vào bộ thủ tục hành chính hiện hành, xem xét quy định rõ trách nhiệm của cơ quan nắm giữ thông tin trong một số trường hợp cụ thể, bổ sung quy định thời điểm phê duyệt quy hoạch sử dụng đất cấp huyện để đảm bảo tính kịp thời và đồng bộ; cần tiếp tục triển khai tuyên truyền, phổ biến và tập huấn về Luật Tiếp cận thông tin năm 2016 và Nghị định số 13/2018/NĐ-CP tới tất cả các cán bộ, công chức thuộc khối cơ quan nhà nước và người dân… giúp cho việc tiếp cận thông tin về đất đai của người dân được rõ ràng, minh bạch.
